Twee schilderijen uit de collectie van het Mauritshuis in Den Haag blijken niet door Rembrandt van Rijn te zijn geschilderd. Van een derde werk blijft de toeschrijving onzeker. Dat is de uitkomst van nieuw onderzoek naar drie schilderijen uit de collectie van het Mauritshuis, waarvan het auteurschap al langer onderwerp van discussie was.
Het onderzoek maakt deel uit van het project Rembrandt?, dat zich richt op werken uit de eigen collectie van het museum die in het verleden zijn toegeschreven aan Rembrandt maar waarover twijfel bestaat.
Portret van Rembrandt met ringkraag
Bij het vrij bekende schilderij Portret van Rembrandt met ringkraag (ca. 1629) stond de toeschrijving al langer ter discussie. In 1999 werd vastgesteld dat het ging om een kopie van een vroeg zelfportret van Rembrandt dat zich bevindt in het Germanisches Nationalmuseum in Neurenberg. De aanwezigheid van ondertekeningen onder de verflaag, ongebruikelijk voor Rembrandt, speelde toen al een belangrijke rol bij het oordeel. Nieuw onderzoek bevestigt dat het werk geen originele Rembrandt is, maar een zogeheten atelierkopie. Mogelijk is het gemaakt door Gerrit Dou, Rembrandts eerste leerling.
Studie van een oude man
Ook het schilderij Studie van een oude man (ca. 1655-1660) is niet met zekerheid van Rembrandts hand. Hoewel het werk gesigneerd is met ‘Rembrandt f’ (ofwel Rembrandt fecit: Rembrandt maakte dit), gaat het vermoedelijk om een werk van een leerling dat vervolgens door de meester zelf is gecorrigeerd en ondertekend.
Volgens het museum was het in de zeventiende eeuw niet ongebruikelijk dat een meester het werk van een leerling signeerde. Hierdoor kon schilderij beter verkocht worden. Nu het werk is gerestaureerd concluderen de kenners dat “de uitvoering niet overtuigend is”. In schilderijen van Rembrandt is elke penseelstreek raak getroffen, hier niet.
Dit werk oogt ‘moeizaam’, of een leerling zijn best heeft gedaan om de meester na te bootsen. De ogen zijn vlekkerig, de neus is minder duidelijk. Langs de kin van de man zijn in de onderlaag stevige lijnen aangebracht als correctie tijdens het schilderen. Mogelijk Rembrandt zelf die het werk van zijn leerling corrigeerde.
Tronie van een oude man
Het derde schilderij, Tronie van een oude man (ca. 1630), blijft onderwerp van discussie. Het paneel waarop het is geschilderd blijkt afkomstig van dezelfde boom als twee erkende Rembrandts. Daarnaast toont röntgenonderzoek aan dat er tijdens het schilderproces wijzigingen zijn aangebracht, wat doorgaans niet het geval is bij kopieën. Toch zijn sommige verfstreken volgens de onderzoekers onevenwichtig en zijn er kleuraccenten die afwijken van Rembrandts bekende stijl.
Omdat de achtergrond overschilderd is met latere verf, kan die laag niet worden verwijderd zonder schade toe te brengen. Hierdoor blijft de toeschrijving vooralsnog onzeker.
De drie schilderijen zijn tot half juli 2025 te zien in het Mauritshuis, in een presentatie rond het onderzoeksproject Rembrandt?.
