Industriële boekbanden: de collectie Struik

Museum Meermanno ‘Boek van de Maand’ (januari)

Tot en met de achttiende eeuw verscheen een boek in principe ongebonden. Je kocht bij de uitgever of drukker een stapel losse vellen en ging daarmee naar de binder om die naar eigen smaak, en op eigen kosten, te laten inbinden. Nadat het boek was gebonden werd de band met de hand voorzien van een decoratie.

Pas vanaf ongeveer 1820 werd het, door de komst van de stoommachine, mogelijk om banden grotendeels machinaal te vervaardigen, en vanaf 1830 kwamen er zware persen op de markt waarmee grote bandstempels in één keer konden worden aangebracht. Men noemt dit industriële boekbanden. Na de Tweede Wereldoorlog nam de vraag ernaar af, vooral door de opkomst van het pocketboek.

Nederland kent op dit gebied twee grote verzamelaars: Fons van der Linden (1923-1998) en A.S.A. Struik (1926-2006). Albert Struik verzamelde ruim 35 jaar lang industriële boekbanden. In 1991 schonk hij de Nederlandse industriële boekbanden, ruim 8.000 exemplaren, aan de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam; het Museum Meermanno kreeg de ruim 3.000 buitenlandse boekbanden.

Het gaat om een schitterende en in de wereld unieke verzameling met banden uit onder meer Duitsland, Engeland, Frankrijk, Midden- en Oost-Europa en Scandinavië.

Wie deze collectie bestudeert, ziet onder meer hoezeer geslaagde bandontwerpen in heel Europa werden nagevolgd – zeker als er afbeeldingen van waren getoond in kunsttijdschriften zoals The Studio. We komen dus geregeld zeer vergelijkbare omslagen tegen bij boeken die verder niets met elkaar te maken hebben. Lang niet altijd waren de navolgingen even secuur: sommige fraaie ontwerpen werden door de kopieerders zelfs volledig om zeep geholpen. Dat gebeurde ook in Nederland. Het museum beschikt gelukkig naast deze buitenlandse boekbanden ook over een flink aantal Nederlandse voorbeelden.

Toen ze nog bij hem thuis stonden, deed Struik er alles aan om de boeken te beschermen: direct voor de met vilt – tegen het stof – afgezette boekenplanken waren gordijnen aangebracht om ‘de jas om het woord’ te beschermen tegen het zonlicht.

~ Museum Meermanno – Ewoud Sanders

Museum Meermanno in Den Haag zet op Historiek iedere maand een interessant boek uit de eigen collectie in de schijnwerpers. Er wordt wisselend aandacht besteed aan de historische en moderne (v.a. 1850) collectie van het museum. Een overzicht van al geplaatste boeken is altijd op deze pagina te vinden.