“Een spook met een dikke buik”; dat was wat de corpulente nazibons Hermann Göring zag in één van de inktvlekken van de zogenoemde Rorschachtest. Deze inktvlekkentest werd hem na de oorlog afgenomen in zijn cel in Neurenberg, waar hij in afwachting was van zijn proces. Zijn behandelaar was de ambitieuze Amerikaanse legerpsychiater Douglas Kelley.
Jack El-Hai begint zijn boek met een beschrijving van de arrestatie van Hermann Göring in mei 1945. In het Derde Rijk had hij het gezag gevoerd over de Luftwaffe en daarnaast nog tal van andere titels en functies gehad. Als belangrijkste nog in leven zijnde nazileider, na de zelfmoord van Adolf Hitler, Heinrich Himmler en Martin Bormann, had hij verwacht met de egards van een staatsman door de westerse geallieerden behandeld te worden. Dat zou hem vies tegenvallen. Na zich overgegeven te hebben aan de Amerikanen werd de flamboyante nazi overgebracht naar een hotel in Mondorf-Les-Bains dat was ingericht als gevangenis en veelzeggend aangeduid werd als “Ashcan”. De twaalf koffers die hij had meegenomen, met daarin onder andere kostbare juwelen, zijden ondergoed en opzichtige uniformen, werden in beslag genomen. Tot zijn grote verontwaardiging was hem eerder al zijn rijk gedecoreerde maarschalksstaf ontnomen.
De ziel van nazileiders
In een reistas van Göring werd door de bewakers van Ashcan een voorraad van circa 20.000 pillen aangetroffen. Daaronder vooral de pijnstiller paracodeïne waaraan hij zwaar verslaafd was. El-Hai vertelt hoe psychiater Kelley zijn patiënt hielp om van zijn verslaving af te komen, eerst in Ashcan en later in de gevangenis van Neurenberg waarheen Göring en de anderen in augustus 1945 werden overgeplaatst. Maar het contact tussen de Amerikaan en de Duitser ging verder dan dat. De praatgrage nazi vond in de arts een intellectuele gelijke en een gewillige luisteraar. Kelley zag het niet enkel als zijn medische plicht om de verhalen van Göring en de andere gevangenen aan te horen, maar wilde ook de ziel van de nazileiders ontrafelen. Wat bezielde hen om te komen tot hun daden; lag er wellicht een psychiatrische afwijking ten grondslag aan hun meedogenloze en nietsontziende handelen? Ashcan en de gevangenis in Neurenberg waren een geweldig laboratorium voor Kelley’s onderzoek.
Niet bij Göring, die zeer creatief was in het interpreteren van de inktvlekken, en evenmin bij de overige gevangenen (Ley uitgezonderd) constateerde Kelley een psychiatrische afwijking. Zelfs niet bij de verwarde Rudolf Hess, die in 1941 op eigen houtje naar Engeland vloog voor vredesonderhandelingen en in Neurenberg geheugenverlies veinsde. El-Hai citeert de psychiater: “Hun karaktertrekken zijn zo gewoon dat, hoewel ze niet sociaal wenselijk gedrag vertonen, mannen die op hen lijken ook in Amerika te vinden zijn”. Tegenwoordig is dat een welbekend inzicht, onder meer gebaseerd op wat Hannah Arendt “de banaliteit van het kwaad” heeft genoemd. In haar boek “Eichmann in Jeruzalem” (1963) portretteerde de Duits-Amerikaanse filosofe Holocaustorganisator Adolf Eichmann als een beangstigend gemiddeld persoon. Het is fascinerend om te lezen dat Douglas Kelley ruim 15 jaar eerder vanuit de psychiatrische wetenschap een vergelijkbare conclusie velde over de nazileiders in Neurenberg.
Wat “De nazi en de psychiater” verder interessant maakt is de levensloop van Kelley die eveneens uitvoerig aan bod komt. De psychiater, die na zijn avontuur in Neurenberg in de Verenigde Staten een bekende criminoloog werd met een eigen televisieprogramma, blijkt meer overeenkomsten te hebben met Hermann Göring dan enkel zijn intelligentie en grenzeloze ambitie. Ook Kelley kende een duistere kant, die uiteindelijk zijn ondergang betekende. Verder laat de schrijver de lezer kennis maken met andere relevante personen, zoals de norse gevangenisdirecteur Colonel Burton C. Andrus, die zijn belangrijkste gevangene Göring omschreef als een “onnozele sukkel” en zich niets aantrok van diens vele klachten die met name het gevangeniseten betroffen. Ook het verdere reilen en zeilen in de gevangenis van Neurenberg, zoals de veiligheidsmaatregelen, wordt door El-Hai op intrigerende wijze uit de doeken gedaan.
~ Kevin Prenger – Go2War2
- Boek: “De nazi en de psychiater”
- Lees hier het eerste hoofdstuk van het boek