Hermann Rorschach en zijn tien inktvlekken

De Zwitserse psychiater Hermann Rorschach (1884-1922) werd bekend met zijn zogeheten inktvlektest. Hierbij krijgen patiënten papieren te zien met daarop grote inktvlekken. Aan de hand van de interpretaties van de cliënten kunnen psychiaters vervolgens proberen meer te weten te komen over de karaktertrekken, impulsen of trauma’s van de testpersonen.

Hermann Rorschach werd op 8 november 1884 geboren in Zürich. Hij werkte lange tijd aan de universiteitskliniek Burghölzli in zijn geboortestad en ontwikkelde daar zijn beroemde inktvlektest. Bij deze bekende psychodiagnostische methode krijgen cliënten een grote inktvlek te zien. De cliënten mogen vervolgens vertellen wat ze op het papier zien.

Hoewel het enige feitelijk juist antwoord op de vraag wat men ziet luidt: ‘ik zie een inktvlek’, blijken veel mensen voorwerpen of wezens in de inktvlekken te zien. Door hun associaties te analyseren hopen psychiaters meer inzicht te krijgen in de karaktertrekken en impulsen van hun cliënten. Rorschach publiceerde de resultaten van zijn studie van driehonderd patiënten en honderd gezonde testpersonen in zijn beroemd geworden werk Psychodiagnostik.

Hermann Rorschach relativeerde zijn test overigens. Hij waarschuwde ook voor de wetenschappelijke neiging tot standaardisering en abstrahering. Als dat te ver doorgevoerd wordt kunnen unieke individuen daarvan het slachtoffer worden, meende de beroemde psychiater. De Zwitser hield zich niet alleen bezig met psychodiagnostische zaken. Hij publiceerde ook verschillende studies over sektes en sekteleiders.

Gebruik van de test

De Rorschachtest wordt nog altijd gebruikt. De bekende hoogleraar psychiatrie Bessel van der Kolk (1943) toonde de inktvlekken bijvoorbeeld aan een groot aantal Vietnamveteranen in zijn praktijk. De psychiater leerde hierdoor naar eigen zeggen dat getraumatiseerde mensen geneigd zijn om hun trauma op alles en iedereen om hen heen te projecteren. In zijn boek Traumasporen schrijft hij over de test:

“In tegenstelling tot andere tests, waarbij antwoord moet worden gegeven op eenvoudige vragen, is het bijna onmogelijk om vals-positieve antwoorden te geven tijdens een Rorschachtest. De Rorschachtest bood ons een unieke manier om te zien hoe mensen een mentaal beeld construeren op basis van iets wat in feite een betekenisloze vorm is: een inktvlek. Omdat de mens van nature geneigd is om betekenis toe te kennen aan dat wat hij om zich heen ziet, creëren we vaak automatisch een beeld of verhaal bij de aanblik van die inktvlekken, net zoals we dat doen wanneer we op een mooie zomerse dag op een grasveld liggen en de wolken hoog boven ons zien langsdrijven. De interpretaties en gevoelens die mensen op deze inktvlekken projecteren, vertellen ons veel over de manier waarop hun geest werkt.