Joodse orkestleden werden al in jaren dertig ontslagen door de KRO

Jaren voordat de Duitse bezetter Nederland binnenviel, verdwenen Joodse orkestleden al uit de administratie van de Katholieke Radio Omroep (KRO). Uit archiefonderzoek van Pointer, een journalistiek platform van KRO-NCRV, blijkt dat deze ontslagen vermoedelijk op antisemitische gronden plaatsvonden.

De reconstructie van Pointer laat zien dat tussen 1934 en het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zeven Joodse musici het KRO-orkest moesten verlaten. Aan het begin van de oorlog bleven er van de oorspronkelijke tien nog slechts drie over. Uit vergaderverslagen blijkt dat er binnen de omroep werd gesproken over “de Joodse kwestie”. Een zanger werd zelfs als “zeer zeker te jiddisch voor ons” bestempeld.

De ontslagen vonden plaats onder leiding van figuren die later tijdens de bezetting collaboreerden met de nazi’s. Zo werd de voormalige orkestdirigent Pierre Reinards na de oorlog veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf vanwege zijn nazisympathieën en feestjes met Duitse officieren. Hij dirigeerde onder meer een concert ter gelegenheid van Hitlers verjaardag in 1943.

Nabestaande

De interactieve publicatie van Pointer, getiteld Het raadsel van de verdwenen orkestleden, brengt de verhalen van de ontslagen musici in beeld met behulp van archiefmateriaal, foto’s en filmfragmenten. Het gaat onder anderen om Arie Nord, Salomon Doof, Sal Rodriguez, Max Neter, Bram Oberstein, Jack Mossel en Joseph Overste. Zeker vijf van hen werden tijdens de Holocaust gedood in concentratiekampen.

Een nabestaande van cellist Bram Oberstein, René van Wijngaarden, hoorde via Pointer voor het eerst dat zijn familielid al in 1937 werd ontslagen: “Ik ging er altijd vanuit dat het tijdens de oorlog gebeurd was.” Ook al is Obersteins ontslag bijna negentig jaar geleden, toch vindt het familielid het belangrijk dat de waarheid aan het licht komt: “We kunnen daar met z’n allen van leren. Zeker als je kijkt naar de gevaren van nu, naar antisemitisme, racisme en discriminatie.”

De reconstructie belicht ook de kant van degene die verantwoordelijk waren voor de ontslagen. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog waren meerdere collaborateurs, pro-Duitse dirigenten en nazi-sympathisanten actief op hoge functies binnen de KRO, waaronder de eerder genoemde orkestdirigent Pierre Reinards. Het raadsel van de verdwenen orkestleden is te bekijken op de website van Pointer.