Frans van den Muijsenberg
Als journalist Ernst Arbouw in een boom in Eelde, net buiten Groningen, de ingekerfde initialen van een Canadese soldaat aantreft, besluit hij de archieven in te duiken. Wie was deze H.W.R. uit Toronto?
Ernst Arbouw is freelance-journalist die onder meer voor de Volkskrant schrijft over zeer uiteenlopende onderwerpen. Zo schrijft hij over superwijnkoelers voor het strand, over het DNA van tijgers, over het fascinerende van bergsport in het Himalaya-gebergte, over het Turkse perspectief op de Eerste Wereldoorlog, over archeologische schatten in de Nederlandse bodem, over de effecten van de opwarming van de aarde, over de vergelijking van Donald Trump met de Romeinse keizers en nog veel meer. Aan de Schrijversvakschool Groningen is hij verbonden als docent Verhalende Journalistiek.
Een oude beuk
Via een fotootje op de Facebookpagina van een boswachter wordt Arbouw toevallig op de hoogte gebracht van het ingekerfde ‘H.W.R. TORONTO CANADA’ in een beuk op het landgoed De Duinen, gelegen in de directe omgeving van Paterswolde en vliegveld Eelde, iets ten zuiden van de stad Groningen. Arbouw merkt over deze onverwachtse ontdekking op:
‘Meestal is het verleden onzichtbaar, maar soms kun je die onzichtbare laag toch een beetje zien, omdat hij ergens vastzit aan de werkelijkheid.’
Daarbij verwijst hij in eerste instantie naar een vijftien centimeter brede scheur in de achtermuur van het Groningse stadhuis, het litteken van een schot uit een Canadese tank om een Duits machinegeweer uit te schakelen dat de toegang tot de Grote Markt versperde. Een litteken waaraan iedereen gedachteloos voorloopt, net als aan de kogelgaten aan de voet van de Martinetoren. Pas als men weet wat het is, ziet men ze elke keer als men de plaats passeert. De in de boom gekerfde woorden in een weinig bezocht bosje worden uiteraard amper door iemand opgemerkt. Zelfs de boswachter zag ze pas toen op een dag vanwege de sneeuw en juiste lichtinval de tekst goed leesbaar werd. Ook deze tekst maakt echter op vergelijkbare wijze iets onzichtbaars uit het verleden toch weer zichtbaar. Het is niet zo lastig zich in het voorjaarsbos van april 1945 een Canadese jongeman voor te stellen, in battledress met zijn geweer aan een riem over de schouder, die heel zorgvuldig met een zakmes zijn voorletters en woonplaats in een jonge boom kerft. Iemand die midden in de chaos van een oorlog een persoonlijke boodschap achterlaat: ik, H.W.R. uit het Canadese Toronto, was hier bij de bevrijding van de stad Groningen.
Met niet meer dat deze drie letters startte Arbouw in de geallieerde archieven een speurtocht naar de identiteit van de soldaat, waarvan hij aanvankelijk veronderstelde dat het tot weinig concrete resultaten zou leiden. Maar tot zijn eigen verrassing komen de gegevens zeer snel boven tafel. Het betrof Harold Wilbert Roszell, 21 jaar oud, op 16 april 1945 gesneuveld bij de bevrijding van Groningen. Al snel ontdekt Arbouw dat op dezelfde dag een tweede Canadees het leven had verloren. John Tuckey, 36 jaar, vader van vier dochters en vier zonen, was samen met Roszell op pad toen ze werden omgebracht.
Waar beide soldaten naartoe op weg waren is niet bekend en ook de toedracht rond hun dood zal wel nooit meer te achterhalen zijn. Toen Arbouw al vergevorderd was met zijn research werd duidelijk dat enkele meters van de boom van Roszell ook Tuckey zijn initialen in een boom had gekerfd. Beide ‘privates’ moeten broederlijk naast elkaar in een boom hebben staan snijden. Op het moment dat Roszell en Tuckey sneuvelden was de stad Groningen zo goed als bevrijd. Beide mannen hadden bovendien geen frontdienst, maar waren gelegerd vlak bij het veilige hoofdkwartier. Vaststaat dat ze op 15 april samen in een jeep stapten. Een dag later was Roszell dood en werd Tuckey vermist. Hij zou pas weken later niet al te ver van het lijk van Roszell worden gevonden, met het hoofd in een sloot. Was in het gebied nog steeds een sluipschutter actief? Werden ze neergeschoten door een doodsbange, gedeserteerde Duitse soldaat? Was een fanatieke Nederlandse NSB’er of Landsman verantwoordelijk? Werden ze misschien wel door eigen Canadese soldaten neergeschoten, die hen in het duistere bos voor gewapende Duitsers aanzagen? Dergelijk ‘friendly fire’ kwam wel vaker voor. Het is niet meer te achterhalen.
Reportage over de zoektocht van Ernst Arbouw:
https://youtu.be/LdGU-XQ3wdw
Bevrijding van Groningen
De bevrijding van Groningen vond plaats van 13 april tot 16 april 1945. De 2e Canadese infanteriedivisie streed er tegen fanatieke Duitse Wehrmachtsoldaten, samen met Nederlandse en Belgische SS’ers. De Canadezen wilden de stad snel innemen om door te kunnen steken naar Delfzijl om deze haven te openen voor voedselkonvooien voor de uitgehongerde bevolking van West-Nederland. Ook kon de Eems worden afgesloten, zodat de haven nier langer kon dienen als uitvalsbasis voor nog altijd actieve Duitse U-boten. De slag om Groningen werd voor de Canadezen een van de zwaarste stadsgevechten van de bevrijding van Europa. Op 16 april 1945 gaven de Duitsers hun verzet op en werd door de Canadezen begonnen met de opmars naar Delfzijl. Uit naoorlogse cijfers bleek dat 40 Canadese soldaten waren gedood en 169 mannen verwond waren. Aan Duitse zijde sneuvelden 130 soldaten en werden 95 officieren en 5.117 andere soldaten gevangengenomen. Ongeveer 2.000 soldaten wisten te ontkomen naar Delfzijl om daar onverminderd fanatiek de strijd voort te zetten. In het centrum van Groningen werden ongeveer 270 woningen verwoest of ernstig beschadigd. Arbouw beschrijft de huis-tot-huisgevechten tussen beide troepen, met soms vermakelijke anekdotes zoals de jongeman die in opdracht van zijn ouders de voorste man van de Canadese aanval, op dat moment schuilend in een portiek tegen de Duitse kogelregen, keurig een kopje koffie aanbood.
De speurtocht brengt Arbouw in contact met familieleden van zowel Harold Roszell als van John Tuckey. Beide mannen blijken model te kunnen staan voor het verhaal van alle gewone Canadese soldaten en hun rol bij de bevrijding van Nederland. Canada had al direct in september 1939 Duitsland de oorlog verklaard, ruim twee jaar voordat ook de Verenigde Staten deze stap zetten. Voor veel Canadezen bestond er een grote band met Groot-Brittannië. John Tuckey bijvoorbeeld was in Wales geboren en getogen. Op jonge leeftijd ontvluchtte hij de armoede en uitzichtloosheid in zijn geboorteland en ging overzees een nieuw leven opbouwen. Hij werd eind dertiger jaren genationaliseerd, maar de emotionele band met Groot-Brittannië bleef uiteraard wel bestaan. En gevoel dat hij met veel landgenoten deelde.
Canada en de Tweede Wereldoorlog
Van een zoektocht naar de identiteit van de soldaat achter de initialen H.W.R. met zijn noodlottige geschiedenis is het zo een prachtig geschreven verhaal geworden over Canada en de Tweede Wereldoorlog en ook de laatste dagen oorlog in Groningen. Een geweldige journalistieke prestatie.
Boek: H.W.R. was hier – Ernst Arbouw
Ook interessant: De bevrijding van Groningen (april 1945)
Bekijk dit boek bij:
