Mokum, bijnaam van Amsterdam (én veel andere steden)

Algemeen bekend is dat Mokum de bijnaam is van Amsterdam. Eigenlijk is het een wat nietszeggende bijnaam. Mokum is namelijk afgeleid van het Jiddische woord mokem, dat niet veel meer betekent dan ‘plaats’ of ‘stad’. Dat Amsterdam de bijnaam kreeg heeft alles te maken met het feit dat veel joden vanaf de zestiende eeuw naar de stad uitweken waardoor uiteindelijk een vrij grote joodse gemeenschap ontstond.

Minder bekend is dat verschillende andere Nederlandse steden met een relatief grote joodse gemeenschap vroeger ook werden aangeduid met Mokum. Om onderscheid te maken tussen de verschillende Mokum’s werd een letter van het Hebreeuwse alfabet toegevoegd die linkte met de betreffende stad. Zo werd Amsterdam in die tijd ook wel Mokum Allef of Groot Mokum genoemd. Rotterdam stond dan weer bekend als Mokum Reisj of Klein Mokum.

Enkele andere voorbeelden van Nederlandse steden met een Mokum-bijnaam zijn Delft (Mokum Dallet), Gouda (Mokum Gas), Leiden (Mokum Lammert), Groningen (Mokum Grauw), Alkmaar (Mokum Aije), Arnhem (Mokum Jaar). Zandvoort werd daarnaast wat speels soms Mokum aan zee genoemd.

Ook buiten Nederland kregen verschillende steden ooit een Mokum-bijnaam. Berlijn stond bijvoorbeeld bekend als Mokum Beisz, Hannover als Hehmokum. Hamburg als Mokum Godel Haj, Keulen als Mokum Baddik en het Zwitserse Bazel als Glockmokum.

Winschoten

De Oost-Groningse stad Winschoten, die voor de Tweede Wereldoorlog ook een grote joodse gemeenschap had, werd vaak Mokum Beis, Lutje Mokum of Mokum van het Noorden genoemd. In de volksmond kwam deze stad echter ook wel bekend te staan als Sodom, een verwijzing naar een verdoemde stad uit het Oude Testament. Volgens de overlevering ontstond deze bijnaam in de negentiende eeuw binnen de joodse gemeenschap, nadat een rabbijn op sabbat geconstateerd had dat er bar weinig mannen naar de synagoge waren gekomen. Die dag stond juist het verhaal over Sodom en Gomorra op het programma. De gefrustreerde rabbijn zou de stad Winschoten toen met verdorven stad hebben vergeleken. En de inwoners kwamen zo bekend te staan als Sodommers.

Bronnen ▼