Dark
Light

Floris – De populaire televisieserie uit 1969

Debuut van Paul Verhoeven en Rutger Hauer
Auteur:
6 minuten leestijd
Rutger Hauer als Floris (CC0 - Eric Koch - Anefo - wiki)

Eind jaren zestig zond de toenmalige NTS de historische televisieserie Floris uit. Zowel regisseur Paul Verhoeven als acteur Rutger Hauer, die deze zomer overleed, debuteerden met deze serie.

Paul Verhoeven tijdens de opnames van Floris (CC BY 3.0 - F. van Geelen - wiki)
Paul Verhoeven tijdens de opnames van Floris (CC BY 3.0 – F. van Geelen – wiki)
In 1967 besloot Carel Enkelaar, directeur van de NTS, dat Nederland een eigen televisieserie moest krijgen die zich afspeelde in de Middeleeuwen. In de landen om ons heen bestonden al dergelijke series. Zo hadden de Britten Ivanhoe, keek men in Frankrijk naar Thierry la Fronde en kende Vlaanderen de serie Johan en de Alverman. Enkelaar benaderde eerst schrijfster An Rutgers van der Loeff voor het schrijven van een script. Haar voorstel keurde hij echter af en ook een scenario van Miep Diekmann overtuigde hem niet.

Enkelaar benaderde vervolgens Gerard Soeteman met de vraag of hij een historische jeugdserie wilde schrijven voor het Nederlandse publiek. Soeteman werkte voor de NTS en had tot die tijd vooral buitenlandse televisieseries vertaald en ondertiteld. Ervaring met het schrijven van scripts had hij niet. Dit weerhield hem er echter niet van enthousiast aan de slag te gaan. Al snel had hij twaalf afleveringen geschreven voor een serie die hij Floris en de fakir noemde. Deze naam zou uiteindelijk worden ingekort tot Floris. Later zou Gerard Soeteman nog veel meer scenario’s schrijven. Zo was hij onder meer betrokken bij gerenommeerde films als Turks Fruit, Soldaat van Oranje en Zwartboek.

Het vinden van een regisseur voor de nieuwe jeugdserie bleek ook een uitdaging. Enkele bekende regisseurs uit die tijd bedankten voor de eer. Zij werkten liever voor theater en toneel dan dat ze hun energie staken in een serie voor de televisie, een medium waarop in die tijd soms nog wat werd neergekeken. Een assistent wees Carel Enkelaar uiteindelijk op het werk van de toen nog jonge regisseur Paul Verhoeven, die kort daarvoor een korte film over de marine had gemaakt. Verhoeven bleek er wel voor te porren om Floris te regisseren, hoewel hij eigenlijk liever een speelfilm maakte. Max Appelboom werd hierna aangetrokken als producer.

Rutger Hauer in 'Floris' (CC BY-SA 3.0 nl - NTS - wiki)
Rutger Hauer in ‘Floris’ (CC BY-SA 3.0 nl – NTS – wiki)

Rutger Hauer

De hoofdrol van de serie werd vertolkt door Ruger Hauer. In 1969 was hij nog een volslagen onbekende voor het grote publiek. Floris maakte hem in een klap een enorme beroemdheid. Hauer had eerder gestudeerd aan de Amsterdamse Toneelschool, maar was daar weggestuurd omdat hij te weinig talent zou hebben. Later maakte hij de studie alsnog af en speelde hij voor de Noorder Campagnie, een klein toneelgezelschap in Friesland. Gerard Soeteman zag hem daar spelen en benaderde Hauer vervolgens voor de rol van Floris. Hij was overigens wel derde keus. De serie maakte Rutger Hauer beroemd, maar niet in één klap rijk. Per aflevering ontving hij 975 gulden, ook voor die tijd geen heel riant salaris voor een acteur.

Het verhaal

Sindala (CC BY 3.0 - F. van Geelen - Beeld en Geluid  - wiki)
Sindala (CC BY 3.0 – F. van Geelen – Beeld en Geluid – wiki)
Floris speelt zich af rond 1500. Centraal staat de jonge ridder Floris van Rosemondt (Rutger Hauer). Als hij na een lange reis samen met zijn vriend, de fakir Sindala (Jos Bergman) uit India, terugkeert, komt hij erachter dat de hertog van Gelre zijn kasteel heeft ingenomen. Floris vindt hierna onderdak in kasteel Oldenstein van kasteelheer Wolter (Ton Vos). De hertog van Gelre heeft echter ook zijn oog op diens kasteel laten vallen. Floris, Wolter en Sindala besluiten het dan tegen de hertog op te nemen. Ze leveren vooral veel strijd met diens opperbevelhebber, Maarten van Rossum (Hans Culeman). Die heeft niet alleen de beschikking over veel manschappen, hij wordt ook gesteund door Lange Pier (Hans Boskamp), een enorme Fries met een grote zwarte baard die leiding geeft aan een groep rovers en plunderaars.

Chimpansee in de tweede aflevering van de serie (Still YouTube)
Chimpansee in de tweede aflevering van de serie (Still YouTube)
Een ander bekend personage uit de serie is gravin Ada van Couwenberg (Diana Dobbelman). Zij wordt in de negende aflevering ontvoerd door Lange Pier. Bijzonder is dat in Floris een chimpansee te zien is. Voor de makers was dit een hele uitdaging. Aanvankelijk had Soeteman bedacht dat de chimpansee, Jeroen genaamd, in zes afleveringen figureerde. Een eerste opname met een slecht luisterende chimpansee uit een dierentuin zorgde echter voor zoveel problemen, dat het dier uit vier afleveringen werd geschrapt. In totaal zijn zes verschillende chimpansees uit een circus gebruikt voor de chimpansee-scenes in de twee overgebleven afleveringen.

Baanbrekend én duur

Voor de Nederlandse kindertelevisie was Floris baanbrekend. Tot die tijd werd er nog vrij amateuristisch gewerkt, met kartonnen decors en met slechts één camera. Floris werd op locatie gefilmd en de scenes hadden een relatief hoog tempo. De moderne aanpak bracht echter wel flinke kosten met zich mee en de opnames duurden veel langer dan vooraf gedacht (negen in plaats van drie maanden). De totale kosten voor de serie waren aanvankelijk begroot op 330.000 gulden. In de praktijk kostte Floris ongeveer vier keer zo veel, 1,2 miljoen gulden. In een poging kosten te besparen ging men over op het verticaal opnemen van scenes. Dit hield in dat scenes die zich op dezelfde locatie afspeelden, direct na elkaar werden opgenomen, ook al vond de ene scene bijvoorbeeld plaats in aflevering 1 en de volgende in aflevering 7.

Enkele Floris-stripboeken, te zien op de tentoonstelling in Hoorn (Foto: Historiek)
Enkele Floris-stripboeken, te zien op de tentoonstelling in Hoorn (Foto: Historiek)

Het Museum van de Twintigste Eeuw in Hoorn wijdt in 2019 een tentoonstelling over de populaire televisieserie en schrijft het volgende over de kostenbesparingen:

“Een andere bezuiniging is het filmen in zwart-wit. Misschien is de serie in kleur beter te verkopen aan het buitenland, maar kleur is ook veel duurder. En zwart-wit heeft voordelen: niemand ziet het als kleuren van de kleding niet precies bij elkaar passen. En als een aangeplakte baard een andere kleur heeft dan het hoofdhaar. Kortom, elk nadeel heeft zijn voordeel!”

De afleveringen werden op locatie, veelal buiten, geschoten. Kasteel Doornenburg, het kasteel waar Floris en Sindala hun toevlucht zochten, heet in de serie kasteel Oldenstein. Ook Slot Loevestein is verschillende keren in de serie te zien.

Objecten in de Floris-tentoonstelling in het Museum van de Twintigste Eeuw in Hoorn (Foto: Historiek)
Objecten in de Floris-tentoonstelling in het Museum van de Twintigste Eeuw in Hoorn (Foto: Historiek)

Succes

Floris werd een ongekend succes. Naar de eerste aflevering keken maar liefst 2,79 miljoen kijkers, een aantal dat in de afleveringen hierna zelfs nog opliep. De serie werd zo het best bekeken Nederlandse televisieprogramma van 1969 en sloeg niet alleen aan bij jongeren, ook volwassenen keken massaal. Er verscheen allerlei merchandise. December 1969 werd bijvoorbeeld de eerste van drie verhalenboeken uitgebracht, met kleurenfoto’s waardoor de serie nog meer begon te leven. In de supermarkten lagen verder kauwgompakjes met Floris-afbeeldingen, er kwam een langspeelplaat en er werden Floris-stripalbums uitgebracht.

Intro en openingsmuziek van Floris

Jan Stoeckaert, verbonden aan het Promenade Orkest, componeerde de herkenbare openingstune van de populaire ridderserie. Dit onder het pseudoniem Julius Steffaro. Regisseur Paul Verhoeven vond de muziek overigens niets veel aan, maar bij gebrek aan beter accepteerde hij de tune uiteindelijk toch. Het Promenade Orkest verzorgde ook de muziek in de afleveringen zelf. Hiermee was een bedrag van 45.000 gulden gemoeid, bijna veertien procent van het oorspronkelijke budget voor de hele serie.

https://www.youtube.com/watch?v=sQnCHDPOZJo

Afleveringen van Floris

De eerste aflevering van Floris werd op 5 oktober 1969 uitgezonden. Hierna volgden nog elf afleveringen. In 2016 werd tot slot nog een dertiende aflevering uitgezonden: Het Gericht. Beelden voor deze aflevering werden in 1968 geschoten, maar de aflevering werd nooit voltooid. Na ontdekking van de beelden monteerde men de aflevering in 2016 alsnog. De première vond plaats op kasteel Doornenburg.

AfleveringTitelPremière
1Het gestolen kasteel5 oktober 1969
2De koperen hond12 oktober 1969
3De zwarte kogels19 oktober 1969
4De man van Gent26 oktober 1969
5De harige duivel2 november 1969
6De vrijbrief9 november 1969
7De drie narren16 november 1969
8De alruin23 november 1969
9Het brandende water30 november 1969
10De wonderdoener7 december 1969
11Byzantijnse Beker I: Het Toernooi14 december 1969
12Byzantijnse Beker II: De Genezing21 december 1969
13Het gericht19 augustus 2016

Speelfilm

Floris, de speelfilm uit 2004
Floris, de speelfilm uit 2004
Na de succesvolle première in 1969 werd Floris nog vaak herhaald op televisie. Vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw waren er ook plannen om een nieuwe serie te maken. Die kwam er uiteindelijk niet, maar in 2004 ging wel de speelfilm Floris in première, met Michiel Huisman in de rol van Floris. Gerard Soeteman schreef opnieuw een deel van het scenario. De film werd door critici matig ontvangen, maar wist uiteindelijk wel 145.000 bezoekers naar de bioscoop te trekken. Daarmee kreeg de speelfilm de status van Gouden Film.

Vijftig jaar Floris

In 2019 was het precies vijftig jaar geleden dat de serie voor het eerst werd uitgezonden. Naar aanleiding hiervan schreef historicus Jaap Kooimans een jubileumboek. De historicus sprak onder meer met hoofdrolspelers, waaronder Rutger Hauer, en keek met regisseur Paul Verhoeven terug op de serie. Het Museum van de Twintigste Eeuw in Hoorn stond met een uitgebreide tentoonstelling stil bij de televisieserie. Naast veel foto- en filmmateriaal toonde het museum onder meer originele rekwisieten.

Link: De complete televisieserie op DVD
Boek: Floris – Jaap Kooimans

×