De beroemde gouden helm van Coțofenești

In 1928 vonden enkele Roemeense kinderen na een flinke regenbui op een heuvel bij het Roemeense dorpje Piana Coțofenești een oude helm. De kinderen speelden er wat mee en namen de helm vervolgens naar huis. Het object deed hierna enige tijd dienst als waterbak voor kippen. Niemand had enig idee dat het hier om een zeer waardevol historisch object ging…

Na enige tijd werd de waarde van het object echter toch onderkend. Archeologen maakten het object schoon en deden uitgebreid onderzoek in de omgeving van de vindplaats. Ze concludeerden dat de helm dateert uit ongeveer 450 voor Christus en oorspronkelijk werd gebruikt door leden van een zogeheten Geto-Dacische nederzetting. Aangenomen wordt ook dat het object in de regio zelf werd vervaardigd. Tegenwoordig is het een van de bekendste archeologische objecten van Roemenië waar de helm de status heeft van nationale kunstschat.

Goud

De Daciërs bewoonden een groot deel van het grondgebied van het huidige Roemenië, dat in de klassieke oudheid hierdoor bekendstond als Dacië. Het grondgebied – tussen de Euraziatische steppe in het oosten, de mediterrane wereld in het zuiden en Centraal Europa in het westen – omvatte ook het zogeheten Zevenburgse Ertsgebergte, het rijkste goudgebied van Europa. Dankzij al dit goud stond Dacië bekend om zijn grote rijkdom en koningen beschikten over zoveel middelen dat ze in tijden van gevaar vrij eenvoudig extra soldaten konden aantrekken. Dacië werd zo een vrij robuust koninkrijk.

Voor historici zijn de ‘gouden Daciërs’ onder meer interessant vanwege hun unieke positie in de klassieke oudheid. Ze bouwden heuvelforten, voerden handel met onder meer Grieken, Kelten, Scythen en Perzen, weerstonden verschillende grote aanvallen en ontwikkelden uiteindelijk een eigen cultuur waarin elementen van verschillende andere oude culturen zijn terug te vinden. Archeologische vondsten, waaronder de gouden helm van Coțofenești maar ook bijzondere spiraalvormige gouden armbanden, geven inzicht in zowel het vakmanschap als de rituelen van de Daciërs. Bekend is dat gouden voorwerpen werden gebruikt tijdens religieuze rituelen en soms werden geofferd, zoals de massief gouden armbanden uit de Sarmizegetusa Regia, destijds de hoofdstad van het Dacische rijk.

Romeinen

De Romeinen lieten hun oog ook vallen op het gebied. Ze ondernamen twee veldtochten om Dacië onder controle te krijgen. In 106 na Christus slaagde keizer Trajanus er uiteindelijk in het volk te onderwerpen, waarna Dacië werd ingelijfd als een provincie van het Romeinse Rijk en ruim anderhalve eeuw onderdeel uitmaakte van het imperium. De mijnbouw werd in deze periode verder geïntensiveerd. Er werd niet meer alleen maar goud gewonnen door te zoeken in rivieren, maar ook met behulp van veel professioneler metaalmijnen.

De helm van Coțofenești wordt beschouwd als het absolute topstuk van de Dacische oudheid en is in Roemenië net zo bekend als Rembrandts schilderij De Nachtwacht in Nederland. Terwijl de kinderen die de helm ooit vonden achteloos met het object speelden, leren hun hedendaagse leeftijdsgenootjes op school erover in hun lesboeken. De vrijwel massief gouden helm weegt 726 gram en mist alleen een deel van de schedelkap. Aan de voorzijde van de helm zijn twee versierde grote ogen te zien die volgens archeologen bedoeld waren om het boze oog of magische spreuken mee af te weren.

Op de helm zijn verschillende mythologische beelden te zien, waaronder een ram die wordt geofferd door een knielende man. De wapens, kleding en fantasiedieren op de helm verwijzen naar de Euraziatische steppenvolken. Een op de helm afgebeelde sfinx is geïnspireerd op de Griekse mythologie. Aangenomen wordt dat de beroemde helm eigendom was van een koning of een vooraanstaande edelman.

In 1967 werd een replica gemaakt voor de historische film The Dacians (Dacii), over de strijd tussen de Daciërs en het Romeinse Rijk in de eerste eeuw na Christus. Deze geschiedenis speelde zich echter ruim vijfhonderd jaar af nadat de helm werd vervaardigd.

Diefstal

De helm van Coțofenești maakt sinds de jaren zeventig onderdeel uit van de collectie van het National History Museum of Romania in Boekarest. Eind 2024 reisde het object naar de Nederlandse stad Assen voor een tentoonstelling over de Daciërs in het Drents Museum. In de nacht van 24 op 25 januari 2025 verschaften kunstrovers zich toegang tot dit museum door met explosieven een deur te forceren. In het pand maakten de inbrekers vervolgens verschillende archeologische objecten buit, waaronder de gouden helm van Coțofenești, het absolute topstuk van de tentoonstelling, en drie Dacische koninklijke armbanden.

Kenners zijn ervan overtuigd dat de helm vanwege zijn bekendheid eigenlijk onverkoopbaar is. De vrees is daarom dat hij wordt omgesmolten. De bekende kunstdetective Arthur Brand zei daarover in het NRC:

Het is een wereldberoemd stuk, niemand wil daar zijn vingers aan branden door het te kopen. Het lijkt erop dat de daders vooral uit waren op het goud en zilver in het museum, waarschijnlijk om het om te smelten.

Bronnen ▼