Het provocerende telegram dat tot de Frans-Duitse Oorlog leidde

Emser Depesche
5 minuten leestijd
Detail van Bismarcks versie van het Emser Depesche

Een bewerkt telegram zorgde er in 1870 voor dat Frankrijk werd geprovoceerd tot een oorlog met Duitsland. Deze zogeheten Emser Depesche (of Ems-telegram), strategisch aangepast door Otto von Bismarck, leidde zo indirect tot de Frans-Duitse Oorlog en resulteerde in de oprichting van het Duitse Keizerrijk.

Om de impact van het historische telegram goed te kunnen duiden is een blik op de voorgeschiedenis noodzakelijk. Toen Otto von Bismarck in 1862 minister-president van Pruisen werd, was hij vastbesloten om de positie van Pruisen in Europa te versterken en vooral om stappen te zetten richting de Duitse eenwording. Het grondgebied van het toenmalige Duitsland bestond nog uit een lappendeken van onafhankelijke staten en koninkrijken, zoals Beieren, Saksen en Württemberg. Deze gebieden waren sinds 1815 wel verenigd in de zogeheten Duitse Bond, maar genoten ieder wel een grote mate van autonomie. Bismarck wilde al deze losse verbanden graag samenbrengen en meende dat Pruisen in dit verenigde Duitsland de dominante macht moest zijn.

Otto von Bismarck in 1866
Otto von Bismarck in 1866
Vanaf 1864 begon Bismarck enkele oorlogen om de Pruisische macht uit te breiden. Zo viel hij in 1864, samen met Oostenrijk, Denemarken aan om de enigszins verduitste hertogdommen Sleeswijk en Holstein in handen te krijgen. Na deze gewonnen oorlog werd Sleeswijk bestuurd door Pruisen en Holstein door Oostenrijk.

Oostenrijks-Pruisische Oorlog

Een conflict tussen Oostenrijk en Pruisen over het gedeelde bestuur van Sleeswijk en Holstein leidde twee jaar echter tot een nieuwe oorlog. Hoewel Oostenrijk in dit conflict de steun genoot van de het merendeel van de andere Duitse koninkrijken, won Pruisen deze oorlog. Dit kwam mede door het gebruik van een nieuw type wapen, waarmee soldaten knielend of liggend konden vuren en aanzienlijk meer schoten per minuut konden afvuren. De Oostenrijkers gebruikten nog ouderwetse voorladers en moesten staand schieten.

Na deze broedertwist werd de Duitse Bond ontbonden en annexeerde Pruisen de gebieden Sleeswijk-Holstein, Hessen-Kassel, Frankfurt en Nassau. Deze gebieden vormden vanaf dat moment de Noord-Duitse Bond, die met het Verdrag van Praag met tegenzin door Oostenrijk werd erkend. In naam was dit een federale staat met afzonderlijke leden, maar in de praktijk was Pruisen oppermachtig. De koning van Pruisen stond aan het hoofd van de bond en de Pruisische eerste minister werd automatisch bondskanselier. De resterende staten (Beieren, Württemberg, Baden en Hessen-) kregen het recht een Zuid-Duitse Bond te vormen maar zover kwam het nooit.

Noord-Duitse Bond tussen 1866 en 1871, grondgebied binnen de rode lijnen
Noord-Duitse Bond tussen 1866 en 1871, grondgebied binnen de rode lijnen (CC BY 2.5 – Ziegelbrenner – wiki)

Op zoek naar een conflict

Bismarck hoopte dat deze vier zuidelijke staten zich vrijwillig aan zouden sluiten bij zijn nieuwe bond, maar dat gebeurde niet. De bondskanselier bleef echter streven naar een groot verenigd Duitsland en meende dat externe dreiging, zoals een oorlog met Frankrijk, een cruciale rol kon spelen in het overtuigen van deze staten om zich toch bij zijn bond aan te sluiten. Zelf de oorlog verklaren aan de Fransen was echter weinig aantrekkelijk. Het was veel nuttiger wanneer de Fransen de zuidelijke Duitse staten binnenvielen en deze Duitse gebieden op die manier als het ware in de beschermende handen van Pruisen gedreven werden. In plaats van als veroveraar zou Bismarck zich dan kunnen opwerpen als verdediger.

Dat het tot een oorlog kwam had alles te maken met een Spaanse koningskwestie. De troon van Spanje was al sinds 1866 vacant en in 1870 kreeg de Duitse prins Leopold von Hohenzollern-Sigmaringen het aanbod koning te worden. De Pruisische koning Wilhelm I zag hier aanvankelijk niets in, maar Bismarck zag kansen en zorgde ervoor dat de koning zich toch achter de kandidatuur schaarde. De bondskanselier wist dat de Fransen nooit akkoord zouden gaan met een Duitse prins aan de zuidgrens. Een monarchale band tussen Berlijn en Madrid werd daar als een grote bedreiging gezien.

Wilhelm I van Pruisen in Ems
Wilhelm I van Pruisen in Ems
De Franse keizer Napoleon III maakte inderdaad bezwaar en stuurde zijn ambassadeur Vincent Benedetti naar de Pruisische koning. Wilhelm had wel begrip voor de Franse bezwaren en vond de kwestie ook weer niet zo belangrijk. Tot ongenoegen van Bismarck trok hij daarop zijn steun voor de kandidatuur van Leopold von Hohenzollern in. Om voor eens voor altijd duidelijkheid te krijgen reisde de Franse ambassadeur in juli van dat jaar opnieuw naar Wilhelm, die op dat moment in Ems verbleef. Hij verzocht de koning ook publiek te verklaren dat er nooit een Hohenzollern op de Spaanse troon zou komen. Dat ging Wilhelm echter te ver.

Frans-Duitse Oorlog

Een dag later stuurde koning Wilhelm een telegram naar Bismarck waarin hij zijn bondskanselier in nette bewoordingen op de hoogte bracht van de ontwikkelingen. Bismarck rook zijn kans op een confrontatie en lekte een verkorte en aangescherpte versie van het telegram naar de pers dat een stuk provocerender en vijandelijker overkwam dan het origineel. Zowel in de Duitse als Franse pers werd de inhoud van dit telegram uitgebreid besproken.

Onder druk van de oorlogszuchtige pers en de publieke opinie besloot Napoleon III hierna met enige tegenzin de oorlog te verklaren aan de Pruisen, waarmee de Frans-Duitse Oorlog begon. Hierbij speelde overigens niet alleen de Spaanse koningskwestie een rol, de Fransen hoopten met een oorlog ook het proces van Duitse eenwording definitief een halt toe te roepen. Het liep echter allemaal anders.

Foto genomen tijdens de Slag bij Sedan. Naar verluidt de eerste foto ooit gemaakt tijdens een gevecht op het slagveld.
Foto genomen tijdens de Slag bij Sedan. Naar verluidt de eerste foto ooit gemaakt tijdens een gevecht op het slagveld.

Hoewel de Fransen vol vertrouwen aan de strijd begonnen en er vast van overtuigd waren ‘de Pruis’ snel klein te krijgen, verliep de oorlog voor Frankrijk desastreus. Bismarck had met zijn legers in de startblokken gestaan en was militair superieur, mede dankzij uiterst moderne Krupp-kanonnen. Daarnaast werd op grote schaal gebruikgemaakt van geavanceerde treinverbindingen waarmee Duitse troepen snel en efficiënt naar het front gestuurd werden. Begin september 1870 boekten de Duitsers bij Sedan een doorslaggevende zege, waarbij keizer Napoleon III zelfs gevangen werd genomen.

Na een omsingeling van Parijs capituleerden de Fransen enkele maanden later en kreeg Bismarck zijn zin: de Zuid-Duitse koninkrijken, die een belangrijke bijdrage hadden geleverd aan de overwinning, voegden zich bij de Noord-Duitse Bond. De eenwording van Duitsland was in januari 1871 een feit en koning Wilhelm I werd in de spiegelzaal in Versailles officieel tot keizer uitgeroepen. Frankrijk had bovendien Elzas-Lotharingen moeten afstaan, wat Duitsland aanzienlijk versterkte.

Proclamatie van keizer Wilhelm I (Oprichting van het Duitse Rijk) op 18 januari 1871 met Bismarck als centraal figuur in een wit uniform in de Spiegelzaal van Versailles. - Anton von Werner
Proclamatie van keizer Wilhelm I (Oprichting van het Duitse Rijk) op 18 januari 1871 met Bismarck als centraal figuur in een wit uniform in de Spiegelzaal van Versailles. – Anton von Werner

Nog een telegram

De Duitse geschiedenis kent nog een belangrijk telegram: het Zimmermann-telegram. Dit telegram werd in 1917 door Duitsland naar Mexico gestuurd met de oproep om zich bij een eventuele oorlog tegen de Verenigde Staten aan te sluiten. De onderschepping en openbaarmaking van dit telegram speelde een grote rol bij de Amerikaanse deelname aan de Eerste Wereldoorlog.

Bronnen

-https://historiek.net/duitse-eenwordingsoorlogen-1864-1871/144691/
-Duitsland in het kort – James Hawes (Balans) p. 126-129
-Duitse passanten – Lo van Driel (Wereldbibliotheek) p.56.58
-Kroniek van de mensheid – Aart Aarsbergen red. (Elsevier) p.874-876

Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen gratis toegankelijk maken. Steun ons werk

Recent gepubliceerd

Reageer

Abonneer
Stuur mij een e-mail bij
guest
0 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties

Gratis geschiedenismagazine

Ontvang, net als ruim 55.000 anderen, iedere week de gratis nieuwsbrief van Historiek:
0
Reageren?x
×