Onlangs kwam ik op Twitter de opmerking tegen dat van alle militaire rangen de ‘kolonel’ de meest sinistere is. En dat klopt. Menig dictator was kolonel of benoemde zichzelf in die functie. Het bezorgde deze hoge, maar niet allerhoogste militaire rang een dubieus, ietwat kwaadaardig imago.
Dictators
De twintigste eeuw was overigens zeer vruchtbaar voor kolonels. Zo waren er Khadaffi’s buurman kolonel Nasser, militair dictator van Egypte, kolonel Mobutu die in Kongo de macht greep, de Boliviaanse dictator kolonel Banzer en de Cubaanse dictator kolonel Batista. Die laatste was eigenlijk een sergeant die na een ‘sergeantencoup’ zichzelf bevorderde. Hij werd in 1959 verdreven door een communistische guerrillero genaamd Fidel Castro die zichzelf tooide met de minder bescheiden titel van Comandante en Jefe of opperbevelhebber.
Eén rang onder de kolonel staat de luitenant-kolonel. Hoewel we die in Nederland meestal een overste noemen, wordt deze in het buitenland ook vaak met ‘kolonel’ aangesproken. Het was de rang die de Russische machthebber Vladimir Poetin had bij de geheime dienst KGB en de rang die de Surinaamse sergeant Desi Bouterse zichzelf toekende na zijn sergeantencoup in 1980. Bij die staatsgreep speelde overigens een zekere Nederlandse kolonel Valk een duistere rol.
Fictieve kolonels
In fictie is de kolonel ook goed vertegenwoordigd. De leider van ‘The A-team’ Hannibal Smith is een bekend voorbeeld, maar wel een ‘good guy’. Of dat ook geldt voor kolonel Kurtz uit de filmklassieker ‘Apocalypse Now’ is betwistbaar. Kurtz zit in de binnenlanden van Vietnam waar hij langzaam gek is geworden en over is gegaan op een primitieve, amorele vorm van oorlogsvoering. De legerleiding besluit hem uit te schakelen.
Omdat de kolonel een sinister imago heeft, is het een rang die vaak wordt gekozen door schrijvers van fictie en dan vooral in samenhang met geheime diensten. Zo is daar kolonel Sponsz, hoofd van de geheime dienst van Bordurië. In de Kuifjestrips van Hergé ontvoert hij professor Zonnebloem. In de James Bond verhalen is het de rang van Rosa Klebb, de SMERSH-officiere met de dodelijke schoenen. Ze loopt over naar misdaadsyndicaat SPECTRE waar ze No. 3 wordt. James Bond zelf is overigens luitenant-kapitein ter zee, een marinerang die overeenkomt met de luitenant-kolonel bij het leger.
Erekolonels
Een andere kolonel in deze categorie is kolonel Tom Parker (1909-1997). Kolonel Parker had niets uitstaan met pluimvee, maar kon wel goed mensen plukken. Hij was de ontdekker en manager van Elvis Presley. In 1948 reeds werd hij door de gouverneur van Louisiana tot kolonel benoemd, uit dank voor zijn bijdrage aan diens verkiezingscampagne. Eigenlijk heette Parker Dries van Kuijk. Hij was een wat louche illegale immigrant uit Nederland. Daardoor kon hij nooit de VS verlaten en liet hij de door hem stevig geëxploiteerde Elvis nooit in het buitenland optreden. En zo hangt dus rond menig kolonel een duistere sfeer of op zijn minst een luchtje.