Leon Trotski (1879-1940) – Russische revolutionair

De Russische revolutionair, politicus en theoreticus Leon Trotski (1879-1940) behoorde de hoogste kringen van het Russisch communisme. Hij was de oprichter en organisator van het Rode Leger. Trotski stond bekend als een geweldige redenaar, maar ook als bruut man die niet zoveel gaf om een leven meer of minder. Vanaf 1924 raakte hij in conflict met Jozef Stalin, waarna hij in 1928 de Sovjet-Unie ontvluchtte. Stalin wist hem op te sporen en liet Trotski in 1940 in Mexico vermoorden.

Jonge jaren van Leon Trotksi (1879-1905)

Leon Trotski werd op 7 november 1879 geboren als Lev Davidovitsj Bronstein, in het dorp Janivka (tegenwoordig Bereslavka geheten) in Centraal-Oekraïne. Lev Bronstein groeide op in een joodse gezin. Op jonge leeftijd stuurde zijn vader hem naar een Duitse school in Odessa, waar Lev – door de internationale entourage van deze school – al op jonge leeftijd een brede visie op de wereld ontwikkelde.

Toen Lev zeventien jaar was, in 1896, raakte hij in de ban van het socialisme en stopte met school. Hij richtte in 1897 de Zuid-Russische Arbeidersbond op. Om deze reden werd hij in januari 1898 door het regime onder tsaar Nicolaas II (1868-1918) gearresteerd en verbannen naar een tsaristisch strafkamp in Siberië. In deze tijd veranderde Bronstein zijn achternaam in Trotski; zijn voornaam had hij al eerder aangepast van Lev in Leon.

In 1902 ontsnapte Leon Trotski met een vervalst paspoort uit het Siberische strafkamp waar hij gevangen zat. In de jaren 1902-1905 verbleef hij buiten Rusland, onder meer in Brussel, in Parijs en in Londen (in de laatste stad ontmoette hij in 1902 Vladimir Lenin voor het eerst). In deze tijd steunde Trotski de gematigde mensjewieken en koos hij partij tegen Valdimir Lenin en diens bolsjewieken. In Parijs huwde hij in 1903 – na een eerder mislukt huwelijk met Aleksandra Sokolovskayain (1872-ca.1938) in 1899 – voor de tweede keer, ditmaal met Natalia Sedova (1882-1962). Ze kregen twee zonen, die beiden op jonge leeftijd overleden: Lev Sedov (1906-1938) en Sergei Sedov (1908-1937).

Revolutionair leider in Rusland (1905-1924)

Toen in Rusland in 1905 een revolutie losbarstte, keerde Leon Trotski terug naar zijn moederland. De Revolutie begon op 9 januari 1905 (huidige kalender: 22 januari) met Bloedige Zondag. Eind november van dat jaar werd Leon Trotski voorzitter van de sovjet in Sint-Petersburg, nadat de vorige voorzitter (Georgi Chrustaljow-Nossar) was opgepakt. Trotski was nauwelijks meer dan een week sovjetvoorzitter, want begin december sloeg het tsaristische bewind de opstand neer.

Opnieuw kreeg Trotski een verbanning naar Siberië over zich heen, in 1906, maar wederom wist hij te vluchten, in 1907. Hierna verbleef hij in enkele Europese landen, Parijs (daar werd hij opgepakt en Frankrijk uitgezet) en daarna in de Verenigde Staten. In mei 1917 ging Trotski weer naar Sint-Petersburg (dat toen Petrograd was gaan heten). Daar kreeg hij weer het voorzitterschap van de plaatselijke sovjet. Trotski was inmiddels flink geradicaliseerd en van mensjewiek bolsjewiek geworden. Hij wierp zich nu niet meer op als de tegenstander, maar als een steunpilaar van Lenin. Al snel – op 13 maart 1918 – kreeg Trotski enkele hoge posities: Volkscommissaris voor Leger en Marine en Voorzitter van de Hoge Militaire Raad. In deze functie(s) bouwde hij het Rode Leger op, dat in de burgeroorlog (1917-1922) tegen de Witten de bolsjewieken naar de overwinning leidde.

De breuk met Stalin (1924-1928)

Door de chaos van de Russische Burgeroorlog (tot 1922) en door de ziekte en het overlijden van Lenin (in 1924) had Jozef Stalin binnen het bolsjewistische regime de volledige controle over het partijapparaat weten te bemachtigen. Hij en Trotski, die de militaire touwtjes in handen had, kwamen hierna steeds meer tegenover elkaar te staan. Toen Lenin in 1924 stierf, pleitte hij in zijn testament voor het afhouden van de grillige Stalin en wilde Lenin graag Trotski als zijn opvolger benoemd zien. Het zou allemaal anders lopen.

In navolging van Lenin en Karl Marx was Trotski van mening dat de Russische Revolutie een wereldwijde revolutie moet zijn: ‘Proletariërs aller landen verenigt u!’, zoals het Communistisch Manifest het verwoordde. Stalin vond daarentegen dat de revolutie primair een Russische aangelegenheid was. Binnen de Communistische Partij kreeg Stalin de overhand en in 1928 liet hij Trotski verbannen.

Vlucht uit Rusland en moord op Trotski (1928-1940)

Met zijn gezin vluchtte Leon Trotski de Sovjet-Unie uit. Eerst naar Kazachstan, maar dat vond Stalin niet ver genoeg, dus in februari 1929 moest hij ook daar vertrekken. Daarna vestigde Trotski zich in Turkije, Frankrijk en Noorwegen, om uiteindelijk in 1937 in Mexico te belanden.

Een geheim agent van Stalin, Ramón Mercader, wist op 20 augustus 1940 toegang tot het zwaarbewaakte verblijf van Leon Trotski in Mexico-Stad te krijgen. Hij deed zich voor als journalist. Toen Leon Trotski achter zijn bureau ging zitten, sloeg Mercader hem het hoofd in met een ijsbijl. Een dag later overleed Trotski in een ziekenhuis in Mexico-Stad aan zijn verwondingen.

In de zomer van 2005 dook ineens de ijspriem weer op, waarmee Trotski was vermoord. De bloedvlekken zaten er nog op…

Boek: Leo Trotski. Profeet van de wereldrevolutie – Anton Stam
Lees ook: Geschiedenis van het communisme
Meer Russische geschiedenis
Of lees: Biografie van Karl Marx – grondlegger van het communisme

Video over Leon Trotski

Bronnen ▼