Schandballen voor overspelige vrouwen

Op de Vismarkt van de middeleeuwse vesting Elburg is vandaag de dag nog ’t Olde Regthuus te vinden. Tegenwoordig kan men hier terecht voor een lekkere maaltijd, maar vroeger was dat wel anders. Toen werd hier vermoedelijk recht gesproken. De straffen die in Elburg uitgedeeld werden waren soms niet mals.

In de Middeleeuwen kon men in de pittoreske vestingstad bijvoorbeeld veroordeeld worden tot de schandbank of geselbank. Ook bekend is dat voor zware misdrijven verschillende keren de doodstraf werd uitgesproken. Buiten de stad, aan de Gerichtenweg, werd hiervoor speciaal een galg opgericht. Overspelige vrouwen werden in Elburg ook niet gespaard. Voor hen waren er zogeheten ‘schandballen’.

Vuurrood

Volgens de rechters hadden overspelige vrouwen zichzelf met hun gedrag te schande gemaakt. En dat moest iedereen maar weten ook. Nadat het vonnis in het openbaar was uitgesproken, leidde een stadsbode de vrouwen daarom door alle straten van het oude Elburg terwijl hij een roede droeg. De vrouwen zelf moesten verplicht twee grote houten schandballen om hun hals dragen. Om hier extra de aandacht op te vestigen waren de zware ballen vuurrood geschilderd.

Elburg kreeg in 1233 eeuw stadsrechten en verwierf daarmee ook het het recht op eigen rechtspraak. Tot eind achttiende eeuw konden misdadigers in de Gelderse stad veroordeeld worden. De Elburgse rechtspraak was afgeleid van die van Zutphen. De vonnissen werden altijd voorgelezen op de “Myddelbroche”, een brug op het kruispunt van de Jufferenstraat en de Beekstraat. Daar stond tot 1805 ook een schandpaal, waarmee misdadigers letterlijk te kijk konden worden gezet.

Bronnen ▼