Het Spiegelretourschip – Beroemd scheepstype van VOC en WIC

Het spiegelretourschip, ook bekend als retourschip, is het scheepstype dat door de Vereenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) het vaakst gebruikt werd op de Atlantische vaart naar Nederlands-Indië. Ook de West-Indische-Compagnie (WIC) en de Britse East India Company gebruikten dit type schip of soortgelijke varianten.

Naast het spiegelretourschip maakte de VOC ook wel gebruik van andere, vaak kleinere scheepsmodellen, zoals de hoeker, het galjoot, het jacht, de pinas en het fluitschip.

Naamgeving en kenmerken van het schip

De naam spiegelschip is afkomstig van de typerende bovenspiegel en onderspiegel aan de achterzijde (het achtersteven) van dit schip. Deze ‘spiegels’ waren platte of nagenoeg platte vlakken, aan de achterzijde van het vaartuig. Dit rijkversierde onderdeel van het schip deed denken aan een handspiegel. Het spiegelretourschip was een driemaster en tussen de 36 en 48 meter lang. Om één retourschip te maken, waren scheepsbouwers ongeveer vijf tot acht maanden bezig. Kosten: fl.100.000 gulden. Het resultaat was een vrachtschip dat de oceaan kon bevaren en gemiddeld vijftien jaar meeging. Retourschepen hadden een een laadvermogen van liefst 800 ton.

Waarom heette dit schip een (spiegel)retourschip?

Een spiegelretourschip of retourschip maakte altijd – tenzij het schip verging – een heenreis en een terugreis. Vandaar de term ‘retour’. Bekende retourschepen van de VOC waren de Batavia, de Amsterdam (dat tijdens zijn eerste reis in 1749 verloren ging), Geldermalsen en Prins Willem.

Vanaf het jaar van oprichting van de VOC, 1602, tot het jaar 1700 voeren er naar schatting 317.000 mensen – van internationale komaf – mee op VOC-vaartuigen. In de periode 1700-1795 betrof het zo’n 655.000 matrozen. Van hen keerde ongeveer een op de drie zeelieden terug. Hiervan bleef een gedeelte in Nederlands-Indië wonen. Door ziekten (zoals scheurbuik), epidemieën, scheepsrampen en gevechtshandelingen overleed een geschatte 5 tot 10 procent van alle bemanningsleden op de heen- of terugreis.

Handig: lijst van spiegelretourschepen
Verder interessant: Het fluitschip: een veelgebruikt vaartuig op de Oostzeehandel
…of: Karveel: een zeewaardig schip uit de Middeleeuwen
Boek: Het Grote VOC Boek – Paul Brood

Bronnen ▼