Cleopatra VII (69-30 v.Chr) - Koningin van Egypte

De Egyptische koningin Cleopatra VII was het laatste lid van de Ptolemaeïsche dynastie en daarmee de laatste Hellenistische heerseres van Egypte. Minnares van Julius Caesar en Marcus Antonius.

Cleopatra wordt geboren als derde dochter van de Egyptische farao Ptolemaeus XII. Ze heeft een zuiver Macedonische afkomst. In die tijd is het Egyptische rijk één van de grootste en machtigste rijken ter wereld. Als ze op jonge leeftijd met haar vader op bezoek is in Rome, overlijdt haar moeder. Enige tijd daarna, als ze achttien jaar oud is, overlijdt ook haar vader. Omdat haar oudste zussen inmiddels zijn overleden wordt ze troonopvolgster samen met haar twaalfjarige broer, Ptolemaeus XIII. Zoals gebruikelijk in die tijd trouwen ze, maar Cleopatra voelt er weinig voor haar macht met hem te delen.

Munt met beeltenis van de Egyptische heerseres — Munt met beeltenis van Cleopatra

Als het jonge echtpaar aan de macht komt, gaat het slecht in Egypte. De economie loopt stroef, er is hongersnood, de Nijl stroomt veel over en er zijn politieke conflicten. Door Cleopatra’s solistische acties krijgt ze ruzie met haar broer. De jonge koningin ondertekent officiële documenten alleen en verschijnt ook alleen op de nationale munt. Vanwege haar onafhankelijkheid wordt er door een groep vertrouwelingen van Ptolemaeus onder aanvoering van de eunuch Pothinus een samenzwering georganiseerd, waardoor Cleopatra van de troon wordt gestoten. Ze slaat samen met haar jongere zus Arsinoë op de vlucht.

Romeinse dreiging

Terwijl ze in ballingschap in Syrië verblijft, regeert de inmiddels 15-jarige Ptolemaeus over Egypte. Intussen is er in Rome een machtstrijd gaande tussen Julius Caesar en Gnaeus Pompeius Magnus I. Als Caesar de strijd wint in Griekenland, vlucht Pompeius naar Egypte. Daar wordt hij echter door Ptolemaeus onthoofd onder het toeziend oog van zijn vrouw en kinderen. Deze hoopt met de onthoofding van Pompeius bij diens politieke tegenstander, Julius Caesar, in de gunst te komen. Die is echter woest, omdat zijn rivaal tevens de weduwnaar is van zijn gestorven dochter. Egypte lijkt dan makkelijk in handen te komen van de Romeinen.

Cleopatra en Julius Caesar

Vanwege de Romeinse aanwezigheid in Egypte besluit ze weer terug te keren naar haar vaderland om zich bekend te maken aan Julius Caesar. Volgens de overlevering doet ze dit door zich te laten wikkelen in een Perzisch tapijt, een cadeau voor de Romeinse heerser. Als het tapijt wordt ontrold, komt Cleopatra tevoorschijn. Caesar raakt daardoor zo gecharmeerd van haar, dat ze zijn minnares wordt. Negen maanden na hun ontmoeting wordt hun zoon, Ptolemaeus Caesar (Caesarion), geboren. Vanwege haar charmes besluit Caesar Egypte niet te annexeren. Wel start hij een oorlog tegen Ptolemaeus’ leger. Een oorlog die hij wint. Ptolemaeus verdrinkt in de Nijl. Cleopatra komt hierdoor weer op de Egyptische troon. Ditmaal samen met haar jongere broer Ptolemaeus XIV.

Als zij en haar zoon samen met Caesar naar Rome vertrekken wordt de affaire Julius Caesar niet in dank afgenomen, aangezien hij al getrouwd is. Ondanks het schandaal laat Caesar een tempel voor zijn minnares bouwen. Als Julius Caesar in 44 v.Chr. wordt vermoord is Cleopatra ook in Rome. Bang dat zij tevens slachtoffer zal worden, vlucht ze naar Egypte. Wanneer haar jongere broer Ptolemaeus sterft door vergiftiging (mogelijk door Cleopatra zelf) wordt ze opnieuw heerser van Egypte, samen met haar zoon Caesarion.

Romeinse burgeroorlog

Na de dood van Julius Caesar breekt er in een Rome een burgeroorlog uit tussen de loyalisten van Caesar onder aanvoering van Marcus Antonius en Octavianus enerzijds en de moordenaars van Caesar, Marcus Junius Brutus en Gaius Cassius Longinus, anderzijds. Cassius trekt naar Egypte, omdat hij aast op de vele schatten daar en hij wil voorkomen dat Cleopatra hulp krijgt van Antonius. Cleopatra probeert zich te verdedigen in Zuid-Griekenland en zet haar volledige vloot in, maar doordat zij ziek wordt worden haar manschappen in de pan gehakt door Cassius.

Cleopatra & Anthony, geschilderd door Agostino Carracci (1557-1602)

Cleopatra en Antonius

Antonius nodigt haar uit in Turkije, om haar loyaliteit te testen. De Egyptische koningin arriveert met groot gevolg en weet ook Antonius voor zich te winnen, waardoor hij de winter bij haar doorbrengt in Alexandrië. De heerseres krijgt met hem een tweeling, Alexander Helios en Cleopatra Selene II. Vier jaar later komt Antonius terug in Alexandrië, om daar tot zijn dood te blijven. Hoewel hij in Rome getrouwd is met Octavia, de zus van zijn medestrijder Octavianus, trouwt hij in Egypte met Cleopatra en krijgen ze nog een zoon.

Koningin der Koningen en ondergang

Als Antonius Armenië inneemt, worden Caesarion en Cleopatra gekroond tot heersers van Egypte en Cyprus. Ook krijgen de drie kinderen elk een koninkrijk. Cleopatra zichzelf de titel ‘Koningin der Koningen’.

Octavia is in Rome haar echtgenoot Antonius nog niet vergeten en ze besluiten elkaar te ontmoeten in Athene. Cleopatra zit er echter niet op te wachten dat Antonius zijn vrouw ontmoet en doet er alles aan de ontmoeting te voorkomen. Volgens sommige geschiedschrijvers liet zij Antonius sowieso nooit ergens alleen naar toe gaan. Octavia gaat gedesillusioneerd terug naar Rome.

Het gedrag van Antonius wordt in Rome met afgrijzen aangezien en Octavianus overtuigt de Senaat ervan een oorlog met Egypte te beginnen. In 31 voor Christus komen beide legers voor de kust van Griekenland tegenover elkaar te staan. Al snel blijkt dat de vloot van Antonius geen kans maakt, ook omdat een deel is overgelopen naar Octavianus. De twee geliefden vluchten.

De dood van Cleopatra - Hans Makart — De dood van Cleopatra – Hans Makart

Zelfmoord

Over de laatste dagen en de zelfmoord van Cleopatra doen verschillende verhalen de ronde. Een daarvan is de volgende: na een ruzie laat de koningin haar geliefde Antonius weten dat ze dood is, waarop Antonius zich in zijn zwaard stort. Zijn zelfmoord mislukt echter en geen van zijn personeelsleden wil hem uit zijn lijden verlossen. Hij wordt daarop uitgenodigd door zijn geliefde en wanneer Antonius dolgelukkig hoort dat zij toch nog in leven is, gaat hij naar haar mausoleum. Als hij bij haar is, sterft hij alsnog in haar armen. Cleopatra wordt hierna door Octavianus gevangen genomen. Ze probeert hem dan nog voor zich te winnen, maar als dat mislukt, pleegt ze zelfmoord om zich zo de vernederingen in Rome te besparen. Caesarion wordt vermoord, waarmee de lijn van Egyptische farao’s eindigt. De andere drie kinderen worden meegenomen naar Rome, waar ze worden grootgebracht door Octavia, de vrouw van Antonius. Egypte wordt onderdeel van het Romeinse rijk.

Aanvankelijk werd aangenomen dat Cleopatra zelfmoord pleegde door zich te laten bijten door een giftige Aspisadder, maar deze slang komt in Egypte helemaal niet voor. Hierdoor wordt vaak gesteld dat het een Egyptische cobra moet zijn geweest. Ook wordt gesuggereerd dat de Egyptische koningin experimenteerde met verschillende soorten zelfmoord op gevangenen of dat ze een gifbeker zou hebben leeggedronken. En andere theorie is dat Octavianus haar ombracht. Onbekend is ook waar Antonius en Cleopatra begraven liggen. Volgens de Supreme Council of Antiquities (SCA) in Egypte liggen ze ergens ten zuidwesten van Alexandrië begraven.

Lees ook: De dood van Cleopatra

Kunst

Het verhaal van Cleopatra heeft al menig toneelschrijver en filmmaker geïnspireerd. In 1609 schrijft William Shakespeare het toneelstuk Anthony and Cleopatra. Ook is het verhaal talloze keren verfilmd, met onder meer Theda Bara (1917), Vivien Leigh (1945), Elizabeth Taylor (1963) en Monica Bellucci (2000) in de hoofdrol. de Egyptische koningin heeft ook een rol in veel Asterix-boeken en er zijn veel schilderijen van haar gemaakt, met name van haar zelfmoord. Hoewel ze vaak wordt afgebeeld als erg mooie vrouw, was ze volgens de munten waarop ze destijds werd afgedrukt helemaal niet zo knap. De machtsbeluste vrouw die de twee grootste mannen uit haar tijd heeft weten te verleiden spreekt echter nog altijd tot de verbeelding.