In apotheken wordt af en toe gevraagd naar ‘kamelenzalf’ of ‘kamelenvet’, meestal door een ouder publiek. Daarmee wordt doorgaans de zalf Gerçuria bedoeld. Maar bevat deze zalf daadwerkelijk kamelenvet? Een blik op de samenstelling en de geschiedenis van dit product.
De zalf is verpakt in een blikken doosje met retro uitzicht. Het heeft een beige rand met zwarte strepen rond de boord en een rood, rond centrum. Het blikken, ronde doosje is typisch voor zalven die reeds langere tijd op de markt zijn, als het ware producten uit grootmoeders tijd. In het midden prijkt in grote letters Gerçuria, met daaronder in kleinere letters ‘De kameel’ en erboven ‘Le chameau’. Bovenaan is een kameel (Camelus bactrianus) afgebeeld, met de typerende bulten op zijn rug.
Onder de productnaam wordt in de drie officiële talen van België vermeld dat het hier een handzalf betreft die de huid beschermt. De naam Gerçuria is afkomstig van het Franse ‘gerçures’, dat ‘kloven’ betekent en verwijst dus naar de toepassing van het product, namelijk het beschermen en verzachten van zeer droge en gebarsten huid.1,2
Op de achterkant van het doosje vinden we informatie over de samenstelling: petrolatum, lanolin, zinc oxide, alcohol denat, benzoic acid, parfum, cinnamyl alcohol, citronellol, hydroxycitronellal en linalool. Zonder diep op de ingrediënten in te gaan, zijn de belangrijkste grondstoffen van deze vette zalf petrolatum en lanoline. Petrolatum is ook bekend als vaseline: een halfvaste substantie dat als restproduct wordt gewonnen bij de ontginning van aardolie. Lanoline is een synoniem voor wolvet en is een was die geëxtraheerd wordt uit de wol van schapen. Er is dus geen kamelenvet terug te vinden in de hedendaagse formule.
Bedoeïenen
Begin twintigste eeuw lag dit anders: op het doosje uit de collectie van het Huis van Alijn, gedateerd 1920-1940, wordt nadrukkelijk vermeld dat het grondbestanddeel bijzonder toebereid kemelvet is.3 Bij zowel kamelen als dromedarissen bevindt het vet zich vooral in de bulten, die – anders dan vaak gedacht – geen water bevatten.4 Kamelenvet wordt in Azië en Noord-Afrika traditioneel gebruikt om te koken. Bedoeïenen gebruiken het bijvoorbeeld als alternatief om te frituren omdat het weinig rook ontwikkelt bij hoge temperaturen.5 Over het traditionele gebruik van kamelenvet in dermocosmetica (medisch-georiënteerde huidverzorging) is nauwelijks wetenschappelijke literatuur beschikbaar. Nomaden zouden het echter al eeuwenlang gebruiken, zowel voor de huid als voor andere toepassingen, zoals spier- en gewrichtspijn.
Vanuit de koloniën werden producten ingevoerd in Europa. Zou het kunnen dat kamelenvet als exotische element in de zalf werd verwerkt om dit voor het publiek mysterieus en aantrekkelijk te maken? Zou het daarnaast kunnen dat de link met een ingrediënt dat al eeuwenlang traditioneel gebruikt zou worden, en dit in barre omstandigheden zoals een woestijnklimaat, voor vertrouwen zorgde in het product? Een reclameposter uit ca. 1915 toont een traditioneel geklede man met een kameel aan de hand in de woestijn en met palmbomen en een primitieve woonplaats op de achtergrond. De Arabisch geïnspireerde beeldtaal – hoe clichématig ook – maakte begin twintigste eeuw kennelijk deel uit van de marketingstrategie van Gerçuria.
Vaseline en wolvet
De verpakking is qua kleuren, vorm en lettertype in de loop der jaren weinig veranderd. Later in de twintigste eeuw werd het kamelenvet vervangen door de combinatie van vaseline en wolvet. De naam en de verpakking met afbeelding van een kameel blijven echter verwijzen naar de oorspronkelijke formule. Zou de veranderende wereldorde in de tweede helft van de twintigste eeuw, met het afbrokkelen van koloniale verhoudingen, hebben bijgedragen aan de wijziging van de formule? Ook praktische overwegingen, zoals de kostprijs en beschikbaarheid van kamelenvet en de langere houdbaarheid van vaseline – dierlijk vet bederft immers sneller – kunnen een rol hebben gespeeld.
Daarnaast kan ook de voorkeur van de patiënt zijn verschoven, met een groeiende voorkeur voor vertrouwde ingrediënten boven het exotische kamelenvet. Vaseline is bijvoorbeeld al sinds eind negentiende eeuw op de markt en gepopulariseerd.6 Lanoline is verder een bekend product dat al bij de oude Grieken uit de wol van schapen werd geëxtraheerd. In 1882 werd het proces door de Duitser Otto Braun gepatenteerd en ook in de Belgische wolindustrie, bijvoorbeeld in Verviers, werd lanoline uit wol gezuiverd en gecommercialiseerd.7,8
De gewijzigde samenstelling heeft overigens geen invloed op de werking van het product als intensief voedende zalf. Vaseline en lanoline zijn beide vette stoffen die een occlusief laagje vormen op de huid, waardoor vochtverlies van de huid voorkomen wordt. Hierdoor wordt de huid nog steeds gehydrateerd en verzacht.
Het zonnebaden werd onder meer gepopulariseerd door Coco Chanel, die eind 1920 gebruind terugkeerde van een Mediterraanse vakantie. Vanaf de jaren zestig en zeventig werd een gebruinde huid steeds populairder en bereikbaarder, mede door de opkomst van kleurentelevisie en betaalbare vliegreizen.9,10
De formule – inmiddels dus zonder kamelenvet – bevat geen UV-filters en biedt dus geen bescherming tegen schadelijke zonnestraling. Wil je echter braden in de zon als een stukje vlees in de pan, dan zullen de vette stoffen in de zalf het ‘bakeffect’ wel verhogen. Het product kan echter beter gebruikt worden voor zijn oorspronkelijke doel: het verzachten en beschermen van de droge, gebarsten huid.
Noten ▼
2 – https://huisvanalijn.be/nl/collectie-item/de-gercuria-huidbescherming?searchUrl=%2Fnl%2Fcollecties%3Fpage%3D8, 07/04/2025
3 – https://huisvanalijn.be/nl/collectie-item/de-gercuria-huidbescherming?searchUrl=%2Fnl%2Fcollecties%3Fpage%3D8, 07/04/2025
4 – https://www.worldwildlife.org/stories/what-do-camels-store-in-their-humps-and-other-camel-superpowers#:~:text=A%20common%20misconception%20is%20that,their%20metabolism%20lowers%20at%20night, 07/04/2025
5 – Sbihi, H.M., Nehdi, I.A., Al-Resayes S.I. (2013) Characterization of Hachi (Camelus dromedarius) fat extracted from the hump. Food Chemistry, 139(1-4): 649-654.
6 – https://www.unileverusa.com/brands/beauty-wellbeing/vaseline/#:~:text=History%3A,of%20a%20jar%20a%20minute., 07/04/2025
7 – Lee, B. Warshaw, E. (2008) Lanolin Allergy: History, Epidemiology, Responsible Allergens, and Management. Dermatitis, 19(2):63-72. Lanolin Allergy: History, Epidemiology, Responsible Allergens, and Management – Medscape – Apr 01, 2008.
8 – https://lapetitegazette.net/2016/08/02/un-merveilleux-produit-la-solvine/, 07/04/2025
9 – https://www.theguardian.com/commentisfree/2012/feb/19/history-of-tanning, 07/04/2025
10 – https://historianet.nl/maatschappij/dagelijks-leven/wie-heeft-zonnebrandcreme-uitgevonden, 07/04/2025
