Bij de federale verkiezingen van 2010 werd de Vlaams-nationalistische en liberaal-conservatieve Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA) voor het eerst de grootste Belgische partij. Hoewel ze dat nadien altijd is gebleven, belandde ze sindsdien twee keer in de oppositie.
Dit laatste komt deels door de federale structuur van België. Vlamingen stemmen doorgaans rechts, Walen links. Alleen in het tweetalige gewest (deelstaat) Brussel treden zowel Nederlands- als Franstalige partijen aan. Idealiter zitten de grootste Vlaamse en de grootste Waalse partij samen in de federale regering, al lukt dit niet altijd.
In België zijn partijvoorzitters ook partijleiders. Historicus Bart De Wever werd partijvoorzitter in 2004 en bleef dit tot hij in februari 2025 de allereerste Vlaams-nationalistische premier van België werd.
Vlaanderen (2009-heden)
In september 2008 eindigde het kartel van N-VA met de christen-democratische CD&V. In 2009 werden regionale en Europese verkiezingen gehouden. N-VA groeide van 6 naar 16 (op 124) zetels in het Vlaamse Parlement. CD&V bleef grootste partij.
Met uitzondering van negen maanden tussen het einde van het kartel in 2008 en het aantreden van de regering-Peeters II (2009-2014) in juli 2009 zat N-VA sinds 2004 altijd in de Vlaamse regering. In 2014 werd zij voor het eerst grootste in Vlaanderen. Bourgeois werd de eerste N-VA-minister-president (2014-2019), opgevolgd door Jan Jambon (2019-2024)1 en Matthias Diependaele (sinds 2024).
Federale verkiezingen 2010
Bij de landelijke verkiezingen van 2010 werd N-VA met 27 (op 150) zetels in de Kamer van volksvertegenwoordigers voor het eerst grootste (Nederlandstalige) partij. Toch kreeg België geen N-VA-premier. Na 541 dagen formeren, een nieuw wereldrecord, belandde de partij in de oppositie.
N-VA verving de christen-democraten als grootste Vlaamse partij. Grootste Franstalige partij bleef de Parti socialiste (PS) met 13 zetels. N-VA is sociaal-economisch rechts, PS links; ze konden het niet eens worden over sociale zekerheid en terugdringing van het begrotingstekort. Kernthema voor Vlaams-nationalisten is meer Vlaamse autonomie, maar voor de PS was staatshervorming geen prioriteit.
Toch werd in 2012 de zesde staatshervorming een feit. Dit ‘Vlinderakkoord’ uit 2011 was alleen zonder N-VA gesloten. Premier werd PS-leider Elio Di Rupo (2011-2014).
Mogelijk was N-VA er, net als in 2007, te veel met gestrekt been ingegaan, waarop andere partijen haar niks gunden. Omgekeerd had N-VA twee achterstanden. Als Vlaams-nationalistische partij had zij geen ‘zusterpartij’ in het andere landsdeel. Daarnaast was in Franstalig België het beeld van Vlaams-nationalisme sinds 1991 sterk ingekleurd door het extreemrechts bevonden Vlaams Blok/Vlaams Belang. Walen weigerden de verschillen tussen N-VA en Vlaams Belang te erkennen.
‘Wij zijn geen anti-establishmentpartij’
Bart De Wever in 2014
Gemeenteraadsverkiezingen 2012: De Wever burgemeester van Antwerpen
België houdt om de zes jaar gemeenteraadsverkiezingen. Net als in Frankrijk kunnen politici op meerder niveaus tegelijk functies bekleden. De combinatie van plaatselijk burgemeester en regionaal of landelijk volksvertegenwoordiger wordt begeerd door politici. De Wever wilde de burgemeesterssjerp van Antwerpen veroveren. Ambitieus, aangezien Antwerpenaren sinds 1933 enkel socialistische burgemeesters hadden verkozen.
In maart 2011 bezocht De Wever in het diepste geheim en vergezeld door twee Belgische journalisten Downing Street 10, op uitnodiging van de Britse conservatieve premier David Cameron. Een maand voor de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2010 bezocht hij Londen opnieuw, dit keer de conservatieve burgemeester Boris Johnson. Johnson en De Wever deelden hun liefde voor de klassieke oudheid. Belangrijker: Johnson had in 2008 een socialistische burgemeester uit het stadhuis verjaagd en in 2012 diezelfde socialist opnieuw verslagen.
Dat de Britse Conservatieve Partij met N-VA gezien wilde worden, betekende in Belgische Franstalige partijen die partij niet langer op één lijn konden stellen met Vlaams Belang. De Britse steun was niet zonder eigenbelang. Cameron had in 2009 in het Europese Parlement een nieuwe fractie opgericht, de Europese Conservatieve en Hervormers (ECH). Een partij uit België, het land waar de Europese instellingen waren gevestigd, had symbolische betekenis. Na de Europese verkiezingen van 2014 trad N-VA toe tot de ECH-fractie.4
Verkiezingen 2014: grootste in twee regeringen
Sinds 2014 houdt België federale, regionale en Europese verkiezingen op dezelfde dag. Dat jaar werd N-VA drie keer grootste. Een Vlaams-nationalistische premier was echter nog een brug te ver. Het premierschap ging naar een andere partij. CD&V besloot een van hen Europees Commissaris te maken. In plaats daarvan werd Charles Michel premier (2014-2019), leider van de Franstalige liberale Mouvement Réformateur (MR, ‘Hervormingsbeweging’). MR was de enige Franstalige partij die met N-VA wilde regeren.
In 2007 en 2010 wilde N-VA staatkundige hervorming én rechts sociaal-economisch beleid. Beide keren belandde ze in de oppositie. In 2014 werden staatkundige hervormingen ‘in de ijskast gelegd’ om te focussen op economisch beleid. N-VA had in 2012 in Antwerpen de socialisten naar de oppositie verdreven, nu gebeurde hetzelfde in de Vlaamse en federale regeringen. Voor het eerst sinds 1988 zat de PS niet in de federale regering.
De federale regering bleek niet ideaal voor de kleinere coalitiepartners. Michel was premier, maar niet namens de grootste partij. In Wallonië werd hij afgeschilderd als ‘handspreekpop’ van Antwerps burgemeester De Wever. Bij CD&V stak het dat belofte Peeters niet langer Vlaams minister-president was en nu slechts federaal vicepremier.
In december 2018 stapte grootste regeringspartij N-VA uit de regering. Aanleiding was verschil van mening over het VN-Migratiepact of ‘Marrakesh-akkoord’. N-VA, voorstander van migratiebeperking, wilde dit niet tekenen, de overige regeringspartijen wel. In theorie hadden vervroegde federale verkiezingen kunnen plaatsvinden. In plaats daarvan bestuurde een rompregering-Michel II tot mei 2019.
Verkiezingen 2019
In mei 2019 werd N-VA opnieuw grootste Vlaamse partij. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 waren in Antwerpen de christen-democraten vervangen door socialisten. In de Vlaamse regering werd de coalitie van N-VA met christen-democraten en liberalen voortgezet.
Op federaal niveau werd serieus geprobeerd zowel N-VA als PS in de regering te krijgen. Het duurde tot oktober 2020 voor België een nieuwe regering kreeg. Met PS, zonder N-VA en met een Vlaamse liberaal als premier.5
Eind augustus waren De Wever en de PS-voorzitter dichtbij een akkoord: staatshervorming in ruil voor sociale maatregelen. Getalsmatig waren niet beide liberale partijen nodig. MR had sinds 2019 een omstreden voorzitter. De Wevers poging om de Vlaamse liberalen los te weken van de zusterpartij mislukte.6
Verkiezingen 2024
Volgens peilingen kon Vlaams Belang grootste partij worden bij de verkiezingen van juni 2024. In dat geval zou De Wever aftreden als partijvoorzitter.
Vanwege de voorganger van Vlaams Belang, Vlaams Blok, werd Vlaams-nationalisme in verband gebracht met extreemrechts. Hoewel N-VA nooit het cordon sanitaire tegen Vlaams Belang ondertekende, bewaarde ze vanaf de oprichting in 2001 afstand tot de andere Vlaams-nationalistische partij. Een deel van de N-VA-achterban betreurde het dat N-VA in 2014-2018 geen werk maakte van meer Vlaamse autonomie. Als de twee partijen in 2024 samen een meerderheid kregen, zouden ze dan de Vlaamse regering vormen?
Vlak voor de verkiezingen van juni 2024 sloot De Wever dit uit. Veel van wat N-VA wilde bereiken voor Vlaanderen betrof federale dossiers. In Vlaanderen regeren met Vlaams Belang betekende geen federale regeringsdeelname.
Tegen de peilingen in bleef N-VA in België en Vlaanderen nipt groter dan Vlaams Belang, dat wel meer stemmen kreeg voor het Europese Parlement. De Wever bleef samenwerking weigeren. Dit leverde hem krediet op in Wallonië. In tegenstelling tot 2014 was hij nu wel aanvaardbaar als premier.
Al dankte hij die positie ook aan ontwikkelingen in Wallonië. MR werd grootste partij in Wallonië en in Brussel. De liberalen waren ooit eerder groter dan de socialisten, maar toen koos de derde partij, de Franstalige (ex-)christen-democraten, voor een coalitie met de PS. Dit keer steunden ze wél MR. Wallonië kreeg voor het eerst in veertig jaar een rechtse regering. Vlaanderen kreeg voor het eerst in tien jaar een centrumregering van N-VA, socialisten en christen-democraten.
Is N-VA veranderd?
Ee vraag die momenteel door commentatoren wordt gesteld: is N-VA veranderd? Een gegeven is dat N-VA in 2007 en 2010, en mogelijk in 2020, om communautaire kwesties (meningsverschillen tussen Vlamingen en Franstaligen) uit de federale regering viel. Wanneer ze economische beleid voorrang gaven, in 2014 en 2025, kwamen ze er wel in.
Het aantreden van De Wever als partijvoorzitter betekende ook dat N-VA vooral tegen de socialisten ageerde. In Antwerpen moest hij na de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 toch met socialisten besturen. Nu regeert N-VA ook Vlaams en federaal met socialisten. Met de kanttekening dat Vlaamse socialisten meer oog hebben voor begrotingsdiscipline dan de Waalse zusterpartij en dat Vlaamse liberalen in 2024 te klein werden voor regeringsdeelname.
Bronnen ▼
2 – Journalist Kristof Windels mocht De Wever het verkiezingsjaar 2012 van nabij volgen. Die ervaringen beschreef hij in zijn boek De ware De Wever (2012)
3 – Formeel blijven ministers in naam burgemeester. Voor de duur van hun ministerschap stellen zij een waarnemend burgemeester aan. Dit werd de van oorsprong Nederlandse Els van Doesburg.
4 – Derk Jan Eppink was verbindingspersoon tussen N-VA en de Britse conservatieven. Hij beschreef dit uitgebreid in zijn boek Het Rijk der Kleine Koningen 2015) en beknopt in Rechtsomkeert (2024).
5 – Het standaardwerk over die formatie is Wouter Verschelden, De doodgravers van België.
6 – J. Vansevenant, De strijd om de macht, 889-993; Verschelden, Doodgravers, 221-234.
