Dag van de Arbeid – 1 mei

Op 1 mei wordt in veel landen de Dag van de Arbeid gevierd (in België spreekt men van Feest van de Arbeid). De geschiedenis van deze van oorsprong socialistische dag van de arbeidersbeweging gaat zeker terug tot 1889.

Tijdens een congres van de zogeheten Tweede Internationale, een internationale organisatie voor socialistische politieke partijen en vakbonden, werd in 1889 de eerste mei officieel gekozen als de internationale Dag van de Arbeid. Dit plan kwam oorspronkelijk van de Amerikaanse vakbond American Federation of Labour (AFL). Deze organisatie had in 1884 in eigen land al een resolutie aangenomen, waarin werd voorgesteld om vanaf 1 mei 1886 de achturige werkdag ingevoerd te krijgen. De eerste mei werd niet willekeurig gekozen. Op deze dag, ook wel bekend als moving day, werden in Noord-Amerika traditiegetrouw veel bestaande arbeids- en woonruimte-contracten vernieuwd en werd er ook veel verhuisd.

Voor wat betreft de geschiedenis van de Dag van de Arbeid wordt ook vaak verwezen naar de Britse ondernemer en sociale hervormer Robert Owen. In 1817 pleitte hij al voor de invoering van werkdagen van acht uur. Maar ook lang voor die tijd gingen er zo nu en dan al stemmen op om werkdagen te verkorten.

Tijdens het congres van de Tweede Internationale, op 21 juli 1889, werd afgesproken om internationaal op 1 mei te gaan demonstreren. De eerste officiële editie vond een klein jaar later plaats, op 1 mei 1890. Zowel in de Verenigde Staten als veel landen in Europa gingen op deze dag voor het eerst duizenden arbeiders de straat op om te pleiten voor de achturige werkdag en betere arbeidsvoorwaarden. Al snel werd dit een traditie. Ook in Nederland waren er tijdens de eerste editie al enkele vieringen. Zo namen in Haarlem 1400 mensen een petitie aan over de achturige werkdag, legden in Appelscha 700 mensen het werk stil en was in Enschede een achturen-betoging.

Tijdens de jaarlijkse 1 mei-vieringen wordt ook vaak het socialistische strijdlied “De Internationale” ten gehore gebracht.

Hitler en de Dag van de Arbeid

De nazi’s speelden in 1933 handig in op de arbeiderstraditie. Op initiatief van propaganda-minister Joseph Goebbels verklaarde Hitler op 10 april 1933 de eerste mei officieel tot “Feestdag van de nationale arbeid”. Zo wist men een groot aantal vakbondsleiders naar Berlijn te lokken om ze vervolgens op te laten pakken. Velen van hen belandden vervolgens in concentratiekampen.

Vrije dag?

In veel landen is de Dag van de Arbeid een doorbetaalde vrije dag. In Nederland is dat niet het geval, met uitzondering van Caribisch Nederland waar men op 1 mei wél vrij is. Voor ambtenaren in Amsterdam was 1 mei tot 2016 nog een verplichte vrije dag. Op voorstel van de VVD werd dit afgeschaft. Volgens de liberalen was de verplichte vrije dag een ‘relikwie uit een ver socialistisch verleden’. Rijksambtenaren werkten al veel langer door tijdens de Dag van de Arbeid.

Vrije dag of niet: veel vakbonden en socialistische organisaties in Nederland besteden op 1 mei traditiegetrouw wel aandacht aan de Dag van de Arbeid. Vroeger organiseerden politieke partijen als de SDAP (voorganger van de PvdA) en de communistische CPN bijvoorbeeld grote manifestaties op 1 mei. Grote manifestaties zijn er sinds de jaren zestig van de vorige eeuw echter niet meer te zien. Volgens historicus Sjaak van der Velden heeft dat veel te maken met het feit dat de noodzaak na verloop van tijd minder werd gevoeld. Tegenover het AD zegt hij daarover:

“De noodzaak om 1 mei te vieren werd minder gevoeld in de rode familie. ‘We hebben al veel bereikt’, was de teneur. Bij vakbond NVV werd eind jaren 50 al gezegd dat ze 90 procent van de doelen gehaald hadden. Dan is er geen behoefte meer aan strijd.”

Vakbond FNV probeert de traditie van 1 mei in ons land al enkele jaren nieuw leven in te blazen. De organisatie slaagde er in 2018 bijvoorbeeld in om in een CAO vastgelegd te krijgen dat 1 mei voor schoonmakers voortaan een vaste vrije dag is.

Boek: De strijd – De gouden eeuw van de arbeider

Bronnen ▼