Het neo-malthusianisme en kritiek op de geboortebeperking

In de spelshow van Groucho Marx You bet your life vertelde een van de kandidaten dat hij tweeëntwintig kinderen had. Tweeëntwintig? Vroeg de komiek ongelovig. ‘Ach’, zei de man, ‘ik houd nou eenmaal van kinderen’. Groucho Marx: ‘Tja, ik houd van mijn sigaar, maar ik haal hem er ook wel eens uit’.¹ Er volgde geen gesprek over geboorteregeling.

In de periode dat de show werd uitgezonden waren de scherpe kantjes van het debat over geboortebeperking er al af. Maar vanaf 1870 tot 1940 was dat in Nederland anders. Toen woedde er een heftig debat over geboorteregeling dat toen neo-malthusianisme werd genoemd. De naam verwees naar de theorie van de econoom Thomas Malthus (1766- 1834) die had berekend dat de voedselproductie nooit gelijke tred met de bevolkingsgroei kon houden. In zijn geschrift An essay on the Principle of Population (1798) betoogde hij dat geboortebeperking de enige manier was om welvaart voor iedereen te bereiken. Alleen mensen met geld mochten volgens hem kinderen ‘nemen’.

Neo-malthusiaanse Bond

Malthus had bezwaar tegen voorbehoedsmiddelen – waarschijnlijk omdat de kerk ertegen was – maar dat was niet het geval met de grondleggers van de Neo-malthusiaanse Bond in Nederland. In 1881 had Carel Victor Gerritsen, de man van Aletta Jacobs die opgericht, een uniek initiatief. Aletta Jacobs en Jan Rutgers waren ook groot voorstanders van het neo-malthusianisme. Deze Neomalthusianiaanse Bond zou de aanzet vormen tot de Rutgershuizen en later tot de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming (NVSH). Aletta Jacobs had in 1882 het pessarium in Nederland geïntroduceerd.

Het eerste bestuur van de Neo-malthusiaanse Bond werd gevormd door mensen uit het Algemeen Nederlands Werkliedenverbond en mensen uit het leger en de marine. De huisorganen heetten Gelukkig Huisgezin en Verstandig Ouderschap.

Jacobs had als arts gezien hoezeer vrouwen leden onder het steeds maar weer moeten baren. Maar de tweede vrouwelijke arts in Nederland, mejuffrouw Catharina van Tussenbroek stelde neo-mathusianisme op één lijn met prostitutie. Het waren volgens haar kinderen van één moeder.² Zij was niet de enige die een direct verband met prostitutie legde. De Middernachtzending – een organisatie van prostitutiebestrijders – beweerde dat het neo-malthusianisme abortus bevorderde, indirect de handel in meisjes steunde en prostitutie in de hand werkte. Het leidde tot een willekeurige beperking van het kindertal en vernietigde daardoor het begrip gezin.³ Baron van Wijnbergen vond een wetenschappelijke studie niet nodig om te bepalen of het neo-malthusianisme verboden moest worden. Mensen willen genieten, maar niet de consequenties aanvaarden.⁴

De geleerde Deherme meende dat de toename van vrouwenarbeid verantwoordelijk was ‘voor de treurige verwording in de onderste lagen des volks’. Mathusianisme en alcoholisme veroorzaakten allerlei soorten van kindermoord, kindersterfte en prostitutie’.⁵ De politicus Snoeck Henkemans stelde dat prostitutie en neo-malthusianisme niet in het belang van vrouwen waren.⁶:

“Neo malthusianisme moordt gezinnen uit; genotzucht en prostitutie vreten de volkskracht weg”. ⁷

Dhr. Bemelmans van de Vereniging Voor Eer en Deugd deed een poging de relatie van het neo-malthusianisme met prostitutie te verklaren:

‘met het verdwijnen van de angst voor de gevolgen verdwijnt de tederheid, daarna de zielevriendschap. Dat leidt tot ‘hartstocht en echtscheiding’. ⁸

Pater de Greeve vond vrijwillige kinderloosheid doodslag. Een huwelijk zonder voortplanting was volgens hem getolereerde prostitutie.⁸

Abortus

Er werd ook regelmatig beweerd dat geboortebeperking tot abortus zou leiden. Andersom viel ook goed te verdedigen dat gebrek aan voorbehoedsmiddelen abortussen in de hand kon werken. Bovendien kan een ongewenste zwangerschap een vrouw nopen haar intrede in de prostitutie te doen.

Er was ook weerstand van de arbeidersbeweging tegen het neo-malthusianisme. Vanuit de beweging werd gesteld dat niet de gezinsgrootte maar de maatschappelijke ongelijkheid armoede veroorzaakte. De vrouwenbeweging was verdeeld maar men wilde eensgezind naar buiten treden om het vrouwenkiesrecht te kunnen bereiken. In 1967 werd het grote Sextant congres gehouden. In dat jaar splitste men zich op in Rutgersstichting met consultatiebureaus en de NVSH.¹⁰

~ Sietske Altink
www.sekswerkerfgoed.nl

Ook interessant: Bisschop Bekkers’ controversiële toespraak over geboortebeperking (1963)

Noten