De (hele) goegemeente – Betekenis en oorsprong

Het begrip de goegemeente, goe gemeente of de hele goegemeente, wordt regelmatig gebruikt. Met de term wordt doorgaans de kritiekloze massa aangeduid.

Synoniemen van het begrip zijn: canaille, het standaard volk, het naïeve publiek, de massa, het onnadenkende en goedgelovige volk, ofwel: het klootjesvolk.

Goegemeente bekend sinds de zeventiende eeuw

Het begrip goegemeente is minstens sinds 1628 in de Nederlandse taal bekend. Over de herkomst van het woord is nauwelijks iets te vinden. Een van de weinig bronnen die het begrip vermeldt met een verklaring, is het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT). Als verklaring wordt gegeven dat goegemeente een samentrekking is van de ‘goede gemeente’. In de Middeleeuwen, zo lezen we, sprak een landsheer of landeigenaar – iemand uit de aristocratie -, de gewone burgers cq. poorters van een stad aan als ‘goede gemeente’. Hiermee probeerde hij, ondanks het standsverschil, de onderlinge betrekking en gemeenschappelijkheid te benadrukken.

Deze oorspronkelijke betekenis is in de vergetelheid geraakt. Vermoedelijk is de term goegemeente hierna, volgens de taalkundige Ewoud Sanders halverwege de negentiende eeuw, in gebruik geraakt om op een wat cynische manier het normale burgervolk aan te duiden dat goedgelovig is en klakkeloos uitvoert wat de regeerders opdragen. Een mooi voorbeeld van de relatie tussen regeringsleiders en het gewone volk vinden we in het tijdschrift Taal en Letteren uit 1901, waarin J.H. van den Bosch het volgende schreef:

“Toch is de tyrannieke regering van Philips de Goede in verschillende opzichten ook een zegen geweest (denk aan het allengs minderen van de felheid der Hoekse en Kabeljauwse twisten). Minder zegenrijk echter was het bestuur van Karel de Stoute! Had de vader de goe gemeente al diep doen opdokken, verpletterend werden de belastingen onder de eerzuchtige zoon. In toestand van volslagen berooidheid gingen de landen aan Maria over: 1477.” (p.482)

Lees ook: Klootjesvolk: herkomst van dit woord
…of: De hele reutemeteut
Boek: Boeken over taalgeschiedenis

Bronnen ▼