De ‘zachtmoedige en blijmoedige’ keizerin Cixi

Bijna vijftig jaar, van 1861 tot haar dood in 1908, regeerde ze over China: de eigenzinnige, krachtig Chinese keizerin Cixi. In deze periode legde ze de basis voor een modern land, dat echter kort na haar dood in de Chinese Revolutie (1911) in een chaos veranderde. Het leven van Cixi, die stamde uit een oud Mantsjoe-geslacht, wordt meeslepend en gedetailleerd beschreven door Jung Chang in het boek De keizerin.

In de lente van 1852 werd, tijdens een landelijke selectie van concubines door de keizer, Cixi uitgekozen om bijvrouw te worden van de keizer Xianfeng. Bij deze keizer verwekte ze een zoon, Zaichun. Toen Xianfeng in 1861 overleed, werd Zaichun (onder de regeringsnaam Tongzhi) diens troonopvolger. Xianfeng had als ondersteuning echter een groep ministers en politici aangewezen die Ziachun moesten helpen, maar feitelijke wilde deze groep de macht overnemen. Daarom nam Cixi het initiatief voor een staatsgreep, om het land en de Qing-dynastie te redden.

Nieuwe koers

Met Cixi achter de schermen trad China vanaf het begin van de jaren 1860 de moderne tijd binnen, aldus de auteur:

‘Ze stelde zich fundamentele en scherpzinnige vragen: zijn handel drijven met het buitenland en een opendeurbeleid wel zo slecht voor China? Kunnen die ons niet tot voordeel strekken en kunnen wij ze niet gebruiken om onze eigen problemen op te lossen? Deze verfrissende kijk vormde het begin van het Cixi-tijdperk: zij trok China uit de impasse waarin het door de allesverterende haat van keizer Xianfeng en de honderd jaar van zelfverkozen isolement verzeild was geraakt. Zij zette China op een nieuwe koers door het land open te stellen voor het buitenland.’ (81)

Onder Cixi brak een lange tijd van vrede met het Westen aan.

Ook in het binnenland van China, waar geregeld opstanden uitbraken – zoals de Taiping-opstand (1850-1864) in het zuiden, die 20 miljoen levens kostte – herstelde Cixi snel de orde. Vaak executeerden de Qing dan de bevelhebbers en politieke kopstukken op niet mis te verstande wijze, via de pijnlijke ‘executie van 1000 sneden’ (ling-chi genoemd). Hierbij bracht de beul langzaam telkens kleine sneden aan (of amputaties), totdat de veroordeelde na uren lijden een pijnlijke dood stierf.

Vergiftiging van adoptiezoon

In Changs boek leren we keizerin Cixi kennen als een keizerin met twee gezichten: ze was tegelijk een zachtmoedige en een kwaadaardige vrouw. Zo toont Chang aan dat de keizerin wel degelijk verantwoordelijk was voor de moord op haar geadopteerde zoon, de keizer Guangxu. Het argument dat mensen in het Westen vervalsingen maakten van verslagen van deze moord om Cixi zwart te maken om zo hun eigen kolonialisme in China te rechtvaardigen, is niet meer houdbaar. Chang schrijft:

‘Toen kwam het moment dat ze met keizer Guangxu moest afrekenen. Hij was bedlegerig en leek op de rand van de dood te balanceren, maar hij weigerde te sterven (…) Als zij overleed en hij bleef leven, zou het rijk in handenvallen van de Japanners. In die omstandigheden gaf ze bevel tot de moord op haar geadopteerde zoon door middel van vergiftiging. Dat keizer Guangxu inderdaad is omgekomen door vergiftiging, werd definitief vastgesteld in 2008 na forensisch onderzoek op de stoffelijke resten. De moord was niet moeilijk te regelen: Cixi liet hem regelmatig gerechten brengen als teken van moederliefde. Op 14 november 1908 om 18.33 uur werd keizer Guangxu door keizerlijke artsen officieel doodverklaard.’ (469)

Een dag later overleed Cixi zelf.

Slot

De informatie in De keizerin is voornamelijk gebaseerd op historische Chinese documenten, zoals keizerlijke decreten, hofverslagen, dagboeken en ooggetuigenverslagen. De meeste van deze documenten kwamen pas vrij na de dood van de communistische dictator Mao Zedong in 1976. Al met al levert dit materiaal een rijkgeschakeerd beeld op van keizerin Cixi en het cultureel-politieke klimaat waarin zij aan de macht was.

Het boek is vlot geschreven en fraai opgemaakt. Het bevat diverse mooie illustraties, een goede literatuurlijst en een index op zaken, persoons- en plaatsnamen.

Boek: De laatste keizerin – Jung Chang