Meewerken met de bezetter. Hoewel de oorlog inmiddels 77 jaar geleden eindigde, is collaboreren nog steeds synoniem met ‘fout’: het was en is verwerpelijk, af te keuren en niet te verklaren? Paul van de Water, promovendus aan de Universiteit van Amsterdam en het NIOD, nam duidelijk geen genoegen met een korte beschrijving van de verschillende mensen die de kant van de nazi’s kozen. Integendeel. In zijn boek In dienst van de nazi’s portretteerde hij verschillende mannen die zich tijdens de oorlog in dienst hadden gesteld van de bezetter. Foute vrouwen Handlangsters van de nazi’s in Nederland en Vlaanderen is in zekere zin een vervolg op zijn eerste publicatie over mannen die eenzelfde politieke keuze maakten.
Paul van de Water koos niet voor een gemakkelijk verhaal. De 51 (!) vrouwen die hij onderzocht speelden stuk voor stuk een (op zijn zachtst gezegd) bijzondere rol tijdens de oorlogsjaren. De vrouwen kozen voor een rol als informante voor de Sicherheitsdienst, bewaakster in een concentratiekamp, verpleegster of voor een rol binnen een politieke organisatie zoals bijvoorbeeld de NSB. Die keuzes hadden verstrekkende gevolgen: joden die opgepakt werden, mensen die opgelicht werden, naast slachtoffers van verraad, moord en seksueel geweld. Van de Water schuwt de soms verschrikkelijke details niet.
Het boek oogt eenvoudig van opzet. Verschillende hoofdstukken met daarin de indeling van de onderzoeker: de vrouwen die ter dood werden veroordeeld, verraadsters, secretaresses, enzovoort. De beruchte Ans van Dijk (wegens verraad ter dood gebracht), Musserts secretaresse Stien van Bilderbeek, Julia op ten Noord (directeur van de Reichsschule für Mädchen in Heythuisen) staan genoemd, samen met onder andere de Vlaamse vrouwen Irma Laplasse (wegens verraad voor het vuurpeloton) en Marcella Gombeir (bewaakster in Ravensbrück). Hiermee geeft hij een uitstekend overzicht van zowel de mogelijkheden voor vrouwen tijdens de oorlog, als een interessant overzicht van waar vrouwen terecht kwamen.
De vrouwen worden, voor zover mogelijk, uitgebreid geportretteerd. Van de Water nam duidelijk de tijd om de verschillende dossiers door te nemen en hij beperkte zich, terecht, niet tot een globale duiding. Voor iedere besproken vrouw was hij afhankelijk van het aanwezige bronnenmateriaal. Voor niet ieder portret waren evenveel dossiers aanwezig. Van de Water toont zich dan een terughoudend onderzoeker: op basis van beschikbaar materiaal probeert hij de daden te duiden. Als dat mogelijk is. Niet alle misdaden of handelingen zijn goed te verklaren en Van de Water brandt zijn vingers dan ook niet aan speculaties.
Natuurlijk kon hij niet alle NSB-vrouwen (naar schatting rond de 25.000 vrouwelijke leden) onderzoeken en duiden, zijn beschrijvingen zijn ruim voldoende. In de portretten komen verschillende aspecten aan bod: van een moeilijke jeugd tot een mislukte liefde, of juist een gebrek aan enige tegenslag. Van de Water verbaast zich soms over hoe het leven van de door hem beschreven vrouwen zo kon ontsporen. Als de oorlog geen rol had gespeeld, was Rosalie Roozendaal de beruchte jodenjager Gerrit Mozer nooit tegengekomen en in een destructieve relatie met hem verwikkeld geraakt.
Beweegredenen
Paul van de Water schreef met Foute vrouwen een meer dan interessant hoofdstuk van zijn onderzoek. De veelschrijver (hij schreef naast recensies voor dagblad Trouw twee andere boeken over de oorlog) is nog niet klaar met zijn promotieonderzoek. Foute vrouwen verveelt niet en leest, ondanks de ellende, vlot weg. Het onderwerp is zwaar, toch weet de onderzoeker zijn uitgezette lijn vast te houden. Waarom kozen mensen de kant van de nazi’s? Afgaande op het boek van Paul van de Water was een veelvoud van redenen mogelijk. Zijn boek legt dit bloot.
Boek: Foute vrouwen – Paul van de Water
Bekijk dit boek bij:
