Tijdens mijn onderzoek naar de achtergronden van de persoon Lucy Havelaar, viel het me op dat er weinig over haar geschreven is. Merkwaardig, want zij was een vrouw die heel veel voor de bewoners van de Rotterdamse wijk Vreewijk en daarbuiten heeft betekend. Opvallend is dat zij altijd werd aangeduid en aangesproken als mejuffrouw Havelaar.
Lucretia Havelaar, roepnaam Lucy, werd op 3 november 1879 in Rotterdam geboren als dochter van Cornelis Gerbrand Havelaar en Johanna Wilhelmina van Stolk. Een welgestelde familie, waarvan vader lid was van de Firma Jan Havelaar & Zoon; kassiers en makelaar in assurantiën en wissels te Rotterdam. Moeder Johanna kwam uit het gezin van makelaar Jan Jacob van Stolk.
Al heel vroeg kwam Lucy in aanraking met creativiteit; een merklap (borduurwerk) van haar hand is onderdeel van de Collectie van Museum Rotterdam. Ook in die collectie is een zeer fraaie merklap van haar moeder te vinden.
‘Ons Huis’
Al van haar achttiende af leidde Lucy kinderclubs. Bij de oprichting van de vereniging ‘Ons Huis’ in 1906 werd zij als secretaresse genoemd. ‘Ons Huis’ stelde zich tot doel arbeiders en minder draagkrachtigen de gelegenheid te geven tot ontwikkeling, waarbij niet gekeken werd naar godsdienstige of politieke achtergrond. De vereniging ‘Ons Huis’ kreeg in 1909 een onderkomen in de Gouvernestraat.
‘De Rotterdamsche kring’
In oktober 1913 was mejuffrouw Havelaar bij de oprichting van ‘De Rotterdamsche kring’; een vereniging…
‘…die zich ten doel zou stellen in het algemeen de studie te bevorderen van wetenschap, wijsbegeerte, godsdienst, ethica en kunst, kortom van alle geestelijk leven’.
Deze vereniging organiseerde lezingen en andere bijeenkomsten en was gevestigd aan het Van Hogendorpplein. De voorkamer werd ingericht als sociëteitskamer en in de andere vertrekken kon men tijdschriften lezen op het gebied van wetenschap, kunst, wijsbegeerte, godsdienst en ethiek.
Het Zuider Volkshuis – Tuindorp Vreewijk
In 1919 kwam mejuffrouw Havelaar als een van de eerste bewoners in Tuindorp Vreewijk wonen. Het lukte haar om de woningbouwvereniging NV ‘Eerste Rotterdamsch Tuindorp’ bereid te vinden het gebouw aan de Brink ter beschikking te stellen voor het verrichten van liefdadigheidswerk. Zo werd de vereniging ‘Het Zuider Volkshuis’ opgericht (in 1979 voortgezet als Wijkcentrum De Brink).
Mejuffrouw Havelaar werd de eerste directrice van het Volkshuis en was een van de drijvende krachten. Het was een onbezoldigde functie, maar ze mocht wonen in een groot huis aan de Lede, op nummer 37.
Het Zuider Volkshuis werd de centrale plek in de wijk waar zeer veel activiteiten voor kinderen en volwassenen werden georganiseerd. Het doel was volksverheffing: arbeiders in aanraking brengen met kunst en cultuur. Dit was in een tijd dat vrouwen voorbestemd waren om als huisvrouw thuis voor het gezin te zorgen. Via cursussen en activiteiten konden deze vrouwen zich ontwikkelingen; weliswaar met ‘nuttige’ activiteiten, zoals handwerken.
Naast het clubhuiswerk, geven van cursussen en tentoonstellingen gaf Het Zuider Volkshuis ook onderdak aan een filiaal van de gemeentebibliotheek (tot 1928), de Vereniging voor zuigelingenzorg, spreekuren van artsen, handwerkclubs voor meisjes, timmerlessen voor jongens, een gymnastiekzaal en een kleuterschool.
Toen in 1923 de bewaarschool in Vreewijk dreigde te verdwijnen, sprong juffrouw Havelaar in de bres. Op haar aanwijzing, trad het gemeentebestuur in overleg met de bouwvereniging ‘Tuindorp’, omtrent het huren van het voormalig administratiegebouw aan de Voorde. Het werd de openbare Bewaarschool 2e klasse No. 13. In dit gebouw werden drie leerlokalen ingericht met een grote ruimte, die kon dienen als overdekte speelplaats bij slecht weer.
Korfbalclub Het Zuiden
Op 18 september 1920 werd de korfbalclub Het Zuiden opgericht (tegenwoordig OZC Rotterdam). Het is niet helemaal duidelijk of mejuffrouw Havelaar ook een van de speelsters was, maar wel dat zij de kleuren blauw en oranje had voorgesteld en de naam. Ook was er samenwerking met het Zuider Volkshuis.
Eerste speeltuinvereniging
Op initiatief van mejuffrouw Havelaar werd op 1 juli 1927 de eerste speeltuinvereniging in Rotterdam opgericht die zich vestigde aan de Enk (waar tegenwoordig de tennisvelden zijn). Deze speeltuin werd op 20 augustus 1927 officieel geopend. Naast een grote zandbak, schommels en een zweefmolen, was er een tennisbaan en speelvelden voor de oudere kinderen. Kinderen konden hier terecht na schooltijd en op vrije middagen. Ouders hielden toezicht.
Kritiek
Vooral in de jaren dertig was het credo: afleiding voor de werklozen. Langzaam verschoof ook het accent van het leidinggeven. De mensen namen en kregen meer initiatief. Deze zelfwerkzaamheid werd vooral door juffrouw Havelaar sterk gestimuleerd. Onder haar leiding kwamen velen ertoe iets te gaan studeren.
Desondanks kwam er in de jaren dertig ook kritiek op deze activiteiten; het zou ‘te rood’, te socialistisch zijn, omdat veel aanhangers van de SDAP (Sociaal Democratische Arbeiders Partij) en leden van de AJC (Arbeiders Jeugd Centrale) in het Volkshuis kwamen.
Onderscheiding Paul Nijgh-penning
Mejuffrouw Havelaar werd beschouwd als een vooraanstaand pionierster op het gebied van het sociaal-cultureel vormingswerk in Rotterdam. Pas in 1959 werden haar verdiensten officieel erkend, door het toekennen van de Paul Nijgh-penning. Deze penning is bedoeld voor stadsgenoten die op sociaal-cultureel gebied werkzaam zijn of zijn geweest en zich daarin bijzonder hebben onderscheiden. Het enige dat aan haar herinnert is de naam van haar voormalige woning aan de Lede 37: het Lucy Havelaarhuis.
Mejuffrouw Havelaar overleed op 21 maart 1970 op negentigjarige leeftijd en werd begraven op de begraafplaats van de NH kerk in Hillegersberg.
