Michel de Montaigne was een Franse filosoof en politicus uit de tijd van de Renaissance. Hij is het meest bekend om zijn werk de Essais, waarin hij reflecteert over vele onderwerpen en vooral over zichzelf. Hij wordt als de uitvinder van het literaire genre van het essay gezien en staat bekend als scepticus. Zijn werk wordt tot op de dag van vandaag veel gelezen en gewaardeerd.
Persoonlijk leven
Montaigne leefde in de tijd van de Renaissance en liet zich, net als vele andere filosofen uit zijn tijd, inspireren door de cultuur van de klassieke oudheid. Zo geeft hij aan dat hij zich in zijn werk onder andere baseert op Plutarchus en Seneca. Aanvankelijk ziet hij veel heil in de Stoïcijnse standvastige leefwijze, maar vindt dit later onmenselijk. Hij meet zich steeds meer een houding van een scepticus aan, en stelt dat het beter is om vragen te stellen dan om vaste antwoorden te prediken.
Michel de Montaigne als politicus
Montaigne was niet alleen een filosoof, maar bekleedde ook belangrijke functies in Bordeaux. Zo was hij van 1557 tot 1570 magistraat bij het gerechtshof van de stad en van 1582 tot en met 1585 burgemeester, in de voetsporen van zijn vader. In de tussenliggende periode leidde hij echter een teruggetrokken bestaan, waarin hij zijn hoofdwerk schreef.
De Essais
In de tijd waarin Montaigne werkzaam was als magistraat, leerde hij zijn beste vriend en rechter Etienne de la Boétie kennen. Deze vriendschap was zeer belangrijk voor Montaigne en hij was dan ook zeer geraakt door de dood van Boétie. Hij trok zich terug in zijn kasteel en begon aan het schrijven van zijn Essais (‘Essais’, 1580). In dit werk, dat zich op het grensvlak bevindt van literatuur en filosofie, gaat Montaigne het gesprek aan met zichzelf en met de lezer. Hij schrijft in ruim honderd essays over talloze onderwerpen, zoals vriendschap, leven en dood, politiek en staat, opvoeding en deugden. Kenmerkend voor zijn schrijfstijl is de open en reflecterende houding die hij aanneemt. Hij ‘probeert’ (essayeren betekent ‘proberen’) door zelfreflectie praktische wijsheid op te doen. Montaigne is daarmee de uitvinder van het literaire genre van het essay.
Scepticisme
In de Essais is een filosofisch scepticisme onderdeel van zijn open en reflecterende houding. Het scepticisme vindt zijn oorsprong in de klassieke oudheid en stelt de waarde van de twijfel en het belang van het stellen van vragen boven ‘zekere’ antwoorden. Montaigne’s scepticisme was gevoed door de vele reizen die hij maakte en zijn inzicht in de strijd om zekere kennis in de wetenschap en de filosofie. Immers, als invloedrijke theorieën kunnen worden weerlegd, hoe weet de mens dan dat de huidige theorie niet hetzelfde overkomt? De scepticus weet volgens Montaigne tenminste nog dat hij niets weet, en is daarmee de meest wijze van alle filosofen. Zijn beroemde motto werd dan ook ‘Que sais-je?’ (‘Wat weet ik?’).
Château de Montaigne
Michel de Montaigne overleed in 1592. Het kasteel waarin hij woonde is te bezoeken, evenals de toren waarin hij zijn werkvertrek had. Hier had hij zijn bibliotheek, werkte er aan zijn Essais en schreef uitspraken in het Grieks en Latijn op de balken in het plafond. Het kasteel ligt in het plaatsje Saint-Michel-de-Montaigne, enkele kilometers ten oosten van Bordeaux.
Meer Filosofie-geschiedenis
Boek: De Adagia van Michel de Montaingne
