Op het herdenkingsmonument bij Fort de Bilt, waar tijdens de Tweede Wereldoorlog tientallen verzetsleden door de bezetter werden gefusilleerd, blijken veel verkeerde namen te staan. Op het monument wordt bijvoorbeeld de naam van Dirk Johannes de Gram vermeld. Hij overleed echter pas in 1973, dus bijna dertig jaar na het einde van de oorlog.
De namen worden vermeld op drie gedenkstenen die in 1995 zijn geplaatst. Bij het plaatsen van de namen baseerde men zich op een namenlijst die afkomstig was uit de hoek van het Utrechtse verzet. Historicus Jim Terlingen, die de zaak na een tip van mede-onderzoeker Victor Frederikin de publiciteit bracht, zegt daarover:
“De namen zijn niet afkomstig van onderzoekers. Het toenmalige bestuur van de herdenkingsplek accepteerde de namenlijst als een waarheid. Heel dom, blijkt achteraf. Je moet gegevens altijd checken.”
Twee jaar na de onthulling nam een amateur-historicus contact op met de Stichting Herdenkingsmonument Fort de Bilt en meldde dat er fouten stonden op de stenen. Met die kritiek werd echter weinig gedaan. Men bleef uitgaan van de juistheid van de namenlijst die vanuit het verzet was aangeleverd. Later werd door de stichting alsnog een klein onderzoek gesteld en bleken zeker 39 namen ‘kwestieus’.
De zaak doet Terlingen denken aan het Joods Monument in Utrecht. In 2015 ontdekte hij dat ook op dat monument veel verkeerde namen stonden. In totaal trof hij daar maar liefst 85 onjuistheden aan, waaronder fout gespelde namen en namen van mensen die de oorlog overleefden.
Tientallen fouten
Fort de Bilt is een negentiende-eeuwse verdedigingswerk en werd gebouwd als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikte de bezetter het fort als fusilladeplaats. Vaak wordt vermeld dat er in totaal 139 verzetsleden werden gedood, maar bij dat aantal moeten vraagtekens bij worden geplaatst. Terlingen:
“Men praat elkaar na. Er staan 139 namen op de stenen als zijnde gefusilleerd op Fort de Bilt. Uit onderzoek van studenten blijken 60 daarvan echt zeker. Er is nog nooit iemand geweest die het aantal echt wetenschappelijk heeft vastgesteld. Er is in al die tijd maar één persoon geweest waarvan wordt gezegd dat hij vergeten is. Zeker tientallen zijn elders gedood of gestorven.”
Monument
Kort na de oorlog werd bij het fort een eenvoudig kruis geplaatst ter herinnering aan de omgekomen verzetsstrijders. In 1949 onthulde men een beeld van rouwende vrouw, vergezeld door een kind en treurig ogende hond. Dit beeld, ontworpen door Leo Jungblut, staat symbool voor het incomplete gezin.
In 1995 werden zes marmeren gedenkplaten bijgeplaatst met daarop de namen van 139 personen die bij het fort zouden zijn gefusilleerd. Stichting Herdenkingsmonument Fort de Bilt hoopt in 2025 definitief duidelijk te hebben welke namen wel en niet op deze platen thuis horen.
