Wil de echte Bambi opstaan?

In de ochtendeditie van de Weense krant Neue Freie Presse verscheen op dinsdag 15 augustus 1922 de eerste aflevering van een verhaal dat op een oneigenlijke manier de wereld zou veroveren: het verhaal van Bambi, het kleine reekalf dat uitgroeit tot koning van het bos. Zijn geestelijke vader Felix Salten, toen drieënvijftig, was schrijver, librettist en redacteur. Salten bereikte een breed publiek met korte verhalen, romans, essays en dierenverhalen.

We kennen hem ook als de schrijver van de openhartige erotische roman Josephine M, het leven van een lichtekooi. Maar zijn Bambi is toch vooral bekend geworden door de film die Walt Disney in 1942 uitbracht – een film waarin belangrijke elementen van het boek ontbreken. Je zou misschien kunnen zeggen dat zonder Walt Disney het boek van Felix Salten allang in de vergetelheid zou zijn geraakt. Maar in mijn opvatting heeft juist Disney ervoor gezorgd dat het echte verhaal, de oer-Bambi, onbekend is gebleven.

Hoe luidt het echte verhaal?

Bambi, een leven in het bos

Onopvallend, diep verscholen in het kreupelhout komt Bambi ter wereld. Hij wordt door zijn moeder ingewijd in de geheimen en gevaren van het bos en het open veld, en maakt kennis met de andere bosbewoners en zijn familie: zijn tante Ena en haar kinderen Faline en Gobo. In de verte ziet hij de ongenaakbare, majestueuze en machtige koning (de Oude), maar hij weet niet dat deze zijn vader is. Als hij meemaakt hoe een roekeloze reebok wordt doodgeschoten, leert Bambi de mens kennen.

De dieren in het bos spreken met angst en afgrijzen over Hem, de mens, en vertellen elkaar dramatische verhalen. Hij is voor de dieren een heerser over leven en dood.

‘Als Hij Zijn hand losscheurt,’ verklaarde Bambi’s moeder, ‘dan bliksemt het vuur en het dreunt als de donder. Hij is van binnen een en al vuur.’

Bij een drijfjacht wordt Bambi’s moeder doodgeschoten. Nu moet Bambi zich alleen zien te redden. Zijn neefje Gobo blijft verlamd en hulpeloos achter, overgeleverd aan de jagers. Anderhalf jaar later is Bambi een jonge reebok. Hij wordt verliefd op Faline en moet zich tegen zijn concurrenten Karoes en Ronno verdedigen. Bijna laat hij zich door een jager vangen, maar de Oude verhindert dat. Onverwacht keert Gobo terug. Hij vertelt hoe een van de jagers hem heeft meegenomen en voor hem zorgde. Gobo is er vast van overtuigd dat Hij goed is en dat hij door de mens is uitverkoren. Later betaalt hij voor dit vertrouwen met zijn leven: hij wordt doodgeschoten als hij naar de jager toeloopt om hem te begroeten.

Ook Bambi wordt (later) aangeschoten, maar met hulp van de Oude kan hij ontsnappen. Zijn vader brengt hem naar een rustige plek waar hij van zijn schotwond kan genezen. Hier blijft Bambi in afzondering. Hij keert nooit meer terug naar de oude paden. Voordat de Oude zich terugtrekt om alleen te sterven, leert hij Bambi dat de mensen net zo hulpeloos zijn als de dieren. Jaren later is Bambi zelf de oeroude koning van het bos – een koning die in eenzaamheid leeft en door niemand echt gekend wordt. Belangrijke motieven in het boek zijn natuurbeschrijvingen, de bewegingen van de dieren, de dreiging van de mens, de verschillende soorten jacht, het alleen-zijn.

“Bambi was alleen. Hij ging naar het water toe, dat stil tussen het riet en de wilgen door stroomde. Sinds hij op zichzelf leefde, kwam hij hier steeds vaker. Er waren weinig paden en hij kwam hier bijna niemand tegen die hij kende. Maar dat wilde hij juist, want hij was van ernst en zwaarmoedigheid vervuld. Wat er in hem omging, wist hij niet en hij dacht er ook niet over na. Zijn gedachten gingen alle kanten uit, het hele leven leek donkerder geworden te zijn.”

Trailer van de Bambi-film uit 1942

De film

De meesten van ons kennen vooral de film-Bambi: het onbeholpen grootogige en langbenige wezen dat onhandig door het bos en op het ijs struikelt en veel pret heeft. In de discussie die als extra materiaal op de dvd te horen is, wordt letterlijk gezegd: we laten het verhaal los. Zo kon het gebeuren dat er talloze motieven zijn veranderd of verdwenen en het verhaal een heel ander karakter heeft gekregen. Voor mij heeft het niet veel meer met het oorspronkelijke boek te maken. Maar Disney maakte er veel werk van. De tekenaars werkten naar het voorbeeld van levende dieren en gaven deze menselijke trekken mee. De achtergrond van de handeling is de natuur, maar die is impressionistisch gehouden: de Chinees-Amerikaanse artiest Tyrus Wong is er beroemd mee geworden. Bij de opnamen werd een speciale geavanceerde techniek met glasplaten gebruikt voor een betere dieptewerking.

In de film is veel weggelaten, want Disney heeft natuurlijk alleen de scènes gebruikt die goed in beeld gebracht konden worden. Hij heeft er alles aan gedaan om de film voor kinderen zo snoezig en aantrekkelijk mogelijk te maken:

• de film begint met feestelijke verwachting (‘De nieuwe prins is geboren’)
• er zitten veel kinderstemmen in
• er wordt veel plezier gemaakt, geschaterd en gerollebold in de bloemen
• er zijn koddige bijfiguren (Stamper, Bloempje, de uil)
• de handeling wordt ondersteund door grappige muziek
• het decor kleurt mee bij dreiging en geluk
• de dieren hebben grote ogen met lange wimpers; jongensherten hebben bruine, meisjesherten hebben blauwe ogen

De film eindigt met een lied over de liefde (‘Liefde is als een gouden zon’), Bambi heeft twee kinderen en de cirkel is gesloten. De liefde overwint, alles is goed gekomen.

Verschillen

In de film zijn de Oostenrijkse flora en fauna veramerikaanst. De bewegingen van de dieren zijn vermenselijkt; de jacht wordt op maar één manier bedreven, de mens wordt niet zelf getoond. In het boek is Bambi een ree, in de film een edelhert, en daarmee is ook het ongemakkelijke ontzag dat Bambi voor de herten heeft, verdwenen. Als Bambi wordt geboren is dat bij Salten een onopvallende gebeurtenis die alleen door de ekster wordt opgemerkt. In de film gaat het om een belangrijke geboorte en komen alle dieren op kraamvisite.

De gedachten van Bambi en de gesprekken met zijn moeder zijn verdwenen of ingekort. Het verhaal van zijn neefje Gobo, die door de mens wordt opgevangen maar uiteindelijk ook door hem wordt gedood, ontbreekt. Er is een bosbrand toegevoegd. Het motief van het alleen-zijn komt niet aan bod.

Geen kinderboek

De films van Disney waren in hun tijd ongetwijfeld een nieuwe kunstvorm en Bambi is een heerlijke film die terecht beroemd is geworden. Maar ik vind het jammer dat het verhaal vlakker en armer geworden is en dat het zich zo ver verwijderd heeft van Saltens werk. Ik kan iedereen aanraden het boek en de film met elkaar te vergelijken.

Het is de film die ervoor gezorgd heeft dat in onze tijd iedereen denkt dat Bambi een kinderboek is. Dat is het niet: het is een mooi en rijk verhaal over kwetsbaarheid, wreedheid, volwassen worden, sterven, en er valt natuurlijk nog oneindig veel meer over te zeggen. De geschiedenis van Bambi, gezien in het licht van het interbellum, is ook een waarschuwing: de mens die door de dieren gevreesd wordt doet denken aan het Herrenvolk dat over de ‘onderklasse’ heerst. De jacht zelf lijkt een voorspelling van de op handen zijnde gruwelijke oorlogsmisdaden.

“Toen richtte de vos zich plotseling op en zat kaarsrecht. Hij boog zijn mooie spitse snuit naar zijn bloedende borst en keek omhoog, recht in de snuit van de hond. Met een volledig veranderde stem, kalm, treurig en bitter gromde hij: ‘Schaam jij je niet…? Verrader!’
‘Nee! Nee! Nee!’ blafte de hond. Maar de vos ging door: ‘Overloper… afvallige!’ Hij spande zijn aangeschoten lichaam met haat en verachting. ‘Beulsknecht!’ siste hij. ‘Ellendige… je spoort ons op waar Hij ons niet kan vinden… je zit ons achterna als Hij ons niet kan inhalen… je levert ons uit… ons, je verwanten… mij, bijna je broer… en je staat daar en schaamt je niet?’”

Een verhaal om van te houden

Saltens Bambi heeft een geheimzinnige kracht. Het is een verhaal om van te houden en het verdient opnieuw onze volle aandacht.

Bronnen ▼