Nederland kent veel schitterende plekken die tamelijk onbekend zijn. Het Bergerhbos, gelegen in het oosten van Gelderland, is er daar één van. Het bos strekt zich uit tussen de plaatsjes beek, Kilder, Zeddam, Stokkum, ’s-Heerenberg en Elten.
Casper de Groot schreef er een interessant boekje over, dat zowel de geschiedenis als de natuur van het gebied beschrijft. Hierin neemt hij de lezer mee door een stukje plaatselijke historie.
Hoewel het aan een duidelijke inleiding ontbreekt, is het boekje volgens een logische lijn opgezet. De Groot begint met een beschrijving van de geschiedenis van het Bergherbos, startend vanaf de Middeleeuwen. Centraal staan hierin de heren van kasteel Huis Bergh, omdat zij een belangrijke rol hebben gespeeld in de ontwikkeling van het natuurgebied. Als de Groot in het heden is aangekomen, volgt hoofdstuk twee waarin een erfgoedroute wordt beschreven. Deze kan gelopen worden in het Bergherbos en voert de wandelaar langs een aantal historische hoogtepunten van het Bergherbos die de beschrijving van hoofdstuk één ondersteunen.
Graafschap Bergh
Vanaf het jaar 1486 ging Bergh als graafschap door het leven, waartoe ook verschillende andere gebieden uit de Liemers behoorde. Een belangrijke instantie die het beheer van de gemeenschappelijke gronden in handen had, waren de markegenootschappen waarvan de eerste al ontstonden in de veertiende eeuw. Tegenover de gemeenschappelijke gronden bestond er ook particulier bezit, zoals de grond van de eerder genoemde heren van Bergh.
Hoewel het markegenootschap het landschap aan bepaalde regels onderhevig stelde, kon ze niet voorkomen dat het gebied kwalitatief gezien achteruit ging in de zestiende eeuw. Toen er ook de Tachtjarige Oorlog overheen kwam, ging het helemaal mis met het natuurgebied. Wat uiteindelijk in 1700 resulteerde in een bos van zeer slechte kwaliteit. Om deze reden werd een groot deel van de bossen overgedragen aan de graaf van Bergh. Hiermee boetten de markegenootschappen dus steeds meer aan macht in. De particuliere eigenaren begonnen vanaf 1767 met bosherstellende maatregelen, waarop de markegenootschappen hun voorbeeld volgden.
Met de komst van de Bataafse republiek in 1795 komt er tijdelijk een eind aan het graafschap Bergh en haar zelfstandige positie. Pas na het vertrek van de Fransen in 1813 werd deze weer in ere hersteld, echter kreeg ze hierbij niet al haar oorspronkelijke rechten terug en bleef ze onder Gelders bestuur.
De Heren van Bergh
De opvolging van de verschillende heren van Bergh wordt kort en zakelijk beschreven. Een uitzondering op die regel vormt heer Johan Baptist (1728-1781), ook wel de ‘Dolle Graaf’ genoemd. Deze bijnaam had hij te danken aan zijn gedrag, dat nogal eens uit de hand wilde lopen. Heden ten dage herinnert Stadsherbergh de Dolle Graaf in ’s-Heerenberg nog aan deze periode uit de geschiedenis. In de lijn der opvolging stierven verscheidende graven kinderloos (waaronder Johan Baptist) waardoor het landgoed overging op een andere tak van de familie. Dit gebeurde als eerste bij graaf Oswald III van der Bergh (+1712), waardoor de Hohenzollerns aan de macht kwamen.
Daaraan kwam in 1781 een eind toen Johan Baptist overleed. Alle bezittingen gingen over op de familie van Sigmaringen. Tot 1912 werden de Berghse domeinen en bossen vanuit Sigmaringen beheerd. Daarna werd het kasteel verkocht aan Jan Herman van Heek. Laatstgenoemde had grote interesse in kunst, cultuurhistorie en natuur. Daarom wilde hij het kasteel met bijbehorend gebied als één geheel en als natuurmonument voor de toekomst bewaren. Zijn werken hebben een belangrijke stempel gedrukt op zowel het kasteel als het bos zelf. Op 5 april 1946 verkocht de zoon van Jan van Heek (Jan van Heek jr.) alle bezittingen aan de Stichting tot Instandhouding der Goederen en Rechten van Huis Bergh (nu Stichting Huis Bergh), die op hun beurt een deel hebben overgedaan aan de Vereniging Natuurmonumenten in 1984. Stichting Huis Bergh en Natuurmonumenten hebben het gebied tot op de dag van vandaag in eigendom en houden zich bezig met de inrichting en het beheer van het Bergherbos.
Erfgoedroute
In heldere en duidelijke bewoordingen verhaalt Capser de Groot over de geschiedenis en natuur van het Bergherbos. Het is kort en bondig en informatievast geschreven. Wat handig is voor iemand die snel wat te weten wil komen over desbetreffend onderwerp. Hier en daar wat meer anekdotes en verder informatie, zoals bij de ‘Dolle Graaf’, zouden het geheel echter wat meer hebben verlevendigd.
Boek: Bergherbos, een cultuurhistorische wandeling
Bekijk dit boek bij:
