Ede Staal – Groningse streektaalzanger en dichter

Voor met name de wat oudere Groningers is Ede Staal (1941-1986) dé vertolker van het Groningse lied. Deze week maakte online muziekdienst Spotify bekend de muziek van de streektaalzanger online te gaan zetten. Dit tot grote tevredenheid van veel Groningers en andere liefhebbers van streektalen. Wie was Ede Staal?

Ede Ulfert Staal werd op 2 augustus 1941 geboren in het Groningse dorpje Warffum, als zoon van een onderwijzer en een verpleegster. Een groot deel van zijn jeugd woonde de jonge Staal in Leens. Dat zijn vader lid was van de NSB had volgens sommigen later een grote invloed op het leven van Ede Staal. Toen de Groninger eenmaal zijn eigen gezin had, verhuisde hij geregeld. Zo woonde hij bijvoorbeeld in boerderijen in Delfzijl, Wehe-den Hoorn, Nieuw-Scheemda, Nieuw Statenzijl, Nieuw Beerta en Farmsum.

Engels

Staal ontwikkelde al vroeg een liefde voor muziek en die liefde had hij niet van een vreemde. Zijn opa was dirigent van de dorpsfanfare in Leens. Zelf speelde Staal in zijn kindertijd onder meer mondharmonica. Op zijn tiende werd hij lid van dezelfde fanfare als waar zijn opa eerder dirigent can van was geweest. Ede Staal speelde er trompet.

Na zijn HBS te hebben afgerond, begon Staal aan een opleiding medicijnen aan de Rijksuniversiteit in Groningen. Niet lang daarna stapte hij echter over op een studie Engels. Staal had duidelijk meer met taal dan met medicijnen. Na afronding van zijn studie Engels, ging Staal aan de slag leraar. In die tijd begon hij ook enkele Engelse liedjes te schrijven. In 1974 bracht hij zelfs een single uit bij Phonogram, getiteld “I’m in the Blues”.

In de periode hierna bleef Staal werken aan Engelse liedjes. Ook componeerde hij verschillende reclametunes.

Doorbraak als streektaalzanger en dichter

‘Radio Noord’ speelde een grote rol in de muzikale doorbraak van Ede Staal. De radiozender benaderde de Groninger in de jaren tachtig verschillende keren met het verzoek om zogenaamde ‘herkenningstunes’ te maken voor allerhande programma’s. Veel Groningers bleken gecharmeerd te zijn van de muziek van Staal, maar vooral zijn teksten raakten veel provinciegenoten. Na aandringen van de omroep bracht Staal in 1984 een eerste album uit met Groningse liedjes, getiteld Mien Toentje. Hierop staan vooral veel liedjes waarin Staal het Groningse platteland op nostalgische wijze bezingt. Ook zijn er live-opnamen van een Groninger liedjesfestival uit 1984 op te beluisteren. De plaat sloeg aan. Binnen korte tijd gingen er 12.000 exemplaren van het album over de toonbank.

De naam van Staal was in Groningen daarmee definitief gevestigd. Reden voor ‘Radio Noord’ om hem een eigen rubriek te geven: Zuzooien op Zundagmörn. Hierin vertelde Staal iedere zondag uitgebreid over het Groningse dorpsleven.

Het einde

Optreden deed Staal zo nu en dan ook nog, maar wel steeds minder, zeker nadat longkanker bij hem was geconstateerd. Ede Staal overleed op 22 juli 1986, vlak voor zijn vijfenveertigste verjaardag. Nog datzelfde jaar ontving hij postuum de K. ter Laanprijs. De jury van de cultuurprijs omschreef zijn liedjes als…

“stuk voor stuk juweeltjes van Groninger woordkunst”.

In de periode voor zijn dood, bleek Staal in stilte te hebben gewerkt aan een nieuw album, getiteld: As vaaier woorden, met daarop nummers als Veujoar in de kop, Nij Stoatenziel en De nacht. Ook dit album sloeg aan bij het publiek. In de jaren na zijn dood werd hij eigenlijk alleen maar populairder. Ede Staal groeide zo uit tot een Gronings cultfiguur. Zijn liedjes worden in Groningen nog altijd veel gedraaid.

Staal’s lied Het Hoogelaand, waarin Staal het landschap uit zijn jeugd bezong, werd in 1998 gebruikt in de film De Poolse bruid van Karim Traïda. In 2000 werd in Delfzijl een standbeeld ter ere van Ede Staal onthuld.

Top 10 van Ede Staal

Naar aanleiding van de dertigste sterfdag van de Groningse zanger, liet RTV Noord in 2016 mensen stemmen op hun favoriete Ede Staal-liedt. Dit leidde tot de volgende top 10:

Overzicht van muziek en bundels van Ede Staal

Bronnen ▼