Op 21 februari 1916 gaven de Duitsers met een tien uur durend openingsbombardement het startsein voor de slag bij Verdun. De bombardes, houwitsers en mortieren bezaaiden de stellingen van de Fransen aan de linker en aan de rechteroever van de Maas met meer dan één miljoen granaten per dag. Het effect van de granaatinslagen is vandaag de dag nog zichtbaar door het onnatuurlijke reliëf van de grond.
Zoals vaker in de Eerste Wereldoorlog bleek echter dat het urenlange bombardement de kracht van de verdedigende stellingen niet had gebroken. Na een gruwelijke strijd hadden de Fransen 18 december 1916 Verdun definitief verdedigd. Dit ging ten koste van meer dan 700.000 Franse en Duitse levens. Deze talloze slachtoffers worden overal in en rond Verdun herdacht. Na een bezoek aan Verdun begrijpt men wat een centrale plek deze herdenking heeft in het karakter van de regio.
Vol scepsis stapte ik in de auto richting Verdun. Nog nooit had ik een historisch slagveld bezocht, zelfs niet tijdens mijn masteropleiding militaire geschiedenis. Ik zag mijzelf nooit als de student die vol passie over ‘historische grond’ zou lopen en daarbij soldaten, geschreeuw en wapengekletter zou visualiseren. Dit liet ik liever over aan de extreem enthousiaste professoren en studenten. Daarnaast verwachtte ik met moeite empathie te zullen voelen voor soldaten die al zo lang geleden waren gesneuveld. Ik beschouwde Verdun als een met opzet gecreëerde toeristische trekpleister, die net als vrijwel alle grote overblijfselen van de geschiedenis werd uitgebuit.
Toch moest ik na een lange dag toeren langs de vele herdenkingsmonumenten in en rond Verdun toegeven dat mijn blik was verzacht. Dit kon dan ook haast niet anders nadat ik het ossuarium van Verdun in ogenschouw nam, het belangrijkste monument aan de oostelijke kant van de Maasoever waar zich de stoffelijke resten van 130.000 ongeïdentificeerde soldaten bevinden.
Op een kerkhof voor het monument staan witte kruizen die het lot van deze soldaten nog sterker doen doordringen. Het kerkhof vol witte kruizen zorgde ervoor dat ik eindelijk echt besefte dat waar ik de hele dag rondliep een onmetelijke hoeveelheid mensen waren gesneuveld. Helemaal nadat ik de binnenkant van het monument bezichtigde, waar in elke steen een naam van een overleden soldaat staat gegraveerd, voelde de slag bij Verdun voor mij voor het eerst als een echte gebeurtenis in plaats van een spannend en meeslepend oorlogsverhaal. De klokken die men tweemaal per dag laat luiden versterken dit gevoel van medeleven en respect.
Naast grote herdenkingsplaatsen zijn er talloze kleinere herdenkingsmonumenten, die allemaal een uniek verhaal vertellen over de slag bij Verdun. Zo staat er nog geen kilometer van het ossuarium een kapel die is opgericht om de inwoners van zeven ‘verdwenen dorpen’ te eren, dorpen die volledig zijn verwoest door de oorlog en nooit meer zijn opgebouwd. Door de enorme hoeveelheid granaatinslagen was de grond na de oorlog simpelweg niet meer geschikt om te bebouwen.
Ook zijn er monumenten bij verscheidene op het eerste gezicht nietszeggende heuvels, waaronder de Côte de Mort-Homme. Hier sneuvelden duizenden Duitsers en Fransen, soldaten stonden letterlijk op de lijken en moesten er soms overheen klimmen om op te kunnen rukken. Op het hoogste punt staat nu een standbeeld van een in een vaandel gehuld skelet. Dit ijzingwekkende beeld benadrukt het grote aantal offers aan mensen dat hier is gebracht en tegelijkertijd straalt het een Frans patriottische trots uit door middel van de leus: “ils n’ont pas passe” (hier kwamen zij niet voorbij).
Het moge duidelijk zijn dat er teveel bijzondere plekken zijn rond Verdun om op te noemen. Ik heb niet eens de strategisch gelegen forten besproken die de Duitsers één voor één moest veroveren ten koste van een duizelingwekkend aantal slachtoffers. Hier kan men door middel van een wandeling door de natte, koude en donkere gangen een glimp opvangen van het leven van een soldaat tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zelfs het monument de la victoire in Verdun heb ik onbesproken gelaten. Een bezoek aan Verdun is dan ook zeker de tijd en moeite waard voor iedereen met een passie voor (militaire) historie. Verdun was voor mij een unieke ervaring, in hoeverre het gebied is gevormd door eerste wereldoorlog is buitengewoon. Ik ben in veel historische steden geweest, maar nergens was één historische gebeurtenis zo centraal verankerd in de leefomgeving als bij Verdun. Om deze reden heb je na een bezoek aan Verdun echt het gevoel een onderdeel van de geschiedenis te hebben gezien dat je niet snel zal vergeten.
