Een foto waarvan altijd is aangenomen dat hierop een 13-jarige Vincent van Gogh te zien zou zijn, blijkt bij nader inzien een portret van diens broer Theo van Gogh op 15-jarige leeftijd. Dat wijst een onderzoek van het Van Gogh Museum uit dat inmiddels is bevestigd door forensisch onderzoek.
Vincent van Gogh was geen liefhebber van portretfotografie, zeker op latere leeftijd niet. Zo waren er van Vincent in totaal altijd slechts twee portretfoto’s bekend: twee dezelfde afdrukken van – zoals werd verondersteld – een 13-jarige jongen en een afdruk van een 19-jarige jongeman. De foto van de 13-jarige Vincent kwam pas voor het eerst in de openbaarheid op een tentoonstelling in 1957, georganiseerd door de Belgische Van Gogh-onderzoeker Mark Edo Tralbaut (1902-1976). Tralbaut heeft de foto destijds als de 13-jarige Vincent geïdentificeerd en ook in de bijbehorende catalogus betiteld als ‘Portret van Vincent van Gogh (circa 1866)’.
Sindsdien vond de foto wereldwijd zijn weg. Hij is ook in menige biografie terug te vinden. Teio Meedendorp, senior onderzoeker Van Gogh Museum:
‘De vraag of het iemand anders zou kunnen zijn is nooit gesteld. Juist ook omdat er een overeenkomst bestaat tussen de jongen op de foto en het fotoportret van de 19-jarige Vincent, was er nooit eerder een directe aanleiding om hieraan te twijfelen.’
In 2014 veranderde de zekerheid over de geportretteerde op de foto. In het VPRO-programma Fotostudio De Jong dienden de twee portretten als vergelijkingsmateriaal voor een derde foto en werden ze met experimentele technologie met elkaar vergeleken. Toen werd opgemerkt dat de 13-jarige jongen en de 19-jarige jongeman weleens twee verschillende personen konden zijn. Deze onverwachte constatering leidde tot een eerste onderzoek door het Van Gogh Museum waarbij het museum in elk geval concludeerde dat de 19-jarige Vincent van Gogh is.
Geheel onafhankelijk hiervan ontstond recentelijk ook bij Yves Vasseur, Algemeen Commissaris van Mons Culturele Hoofdstad van Europa 2015 en destijds betrokken bij de tentoonstelling Van Gogh in de Borinage, twijfel over de identificatie. Vasseur:
‘Ik ontdekte bij toeval dat de fotograaf van het desbetreffende portret, Balduin Schwarz, zich pas in 1870 in zijn fotostudio in Brussel vestigde. Ik realiseerde mij dat Vincent toen al veel ouder was dan 13 jaar en vroeg mij af of hij dan eigenlijk wel de geportretteerde kon zijn. Na veel eigen onderzoek legde ik mijn twijfel over de identificatie voor aan het Van Gogh Museum en toen besloten wij samen om de ontstane “identiteitscrisis” voor eens en voor altijd op te lossen.’
‘Gezien de opvallende gelijkenissen kon de geportretteerde heel goed iemand uit de (nabije) familie zijn. Dat bracht ons bij Vincents jongere broer Theo van Gogh en die theorie werd versterkt door een aantal factoren. Zo woonde Theo in 1873 inderdaad enige tijd in Brussel, waar ook fotograaf Schwarz gevestigd was. Daarbij weten we uit brieven dat hij in februari van dat jaar een foto van zichzelf heeft laten maken. Toen was hij dus 15 jaar.’
Ook de uiterlijke kenmerken werden onderzocht en met elkaar vergeleken. De twee broers leken op elkaar. Beiden waren rossig blond, maar Theo was wat tengerder, had fijnere gelaatstrekken, een hoog recht voorhoofd en lichtblauwe ogen. Meedendorp:
‘Met name die zeer lichte oogkleur van Theo is een opmerkelijk kenmerk op de fotoportretten die van hem bekend zijn en dat laat ook het Schwarz-portret zien. Ook dat wees erop dat de geportretteerde waarschijnlijk Theo moest zijn.’
Forensisch onderzoek
Om geheel zeker te zijn liet het Van Gogh Museum een forensisch onderzoek uitvoeren door Zeno Geradts, bijzonder hoogleraar Forensische Data aan het Instituut voor Informatica van de Universiteit van Amsterdam. Hem zijn alle bekende fotoportretten van Vincent en Theo in hoge resolutie ter beschikking gesteld en deze zijn vervolgens door hem en twee specialisten aan de hand van de richtlijnen van het Nederlands Forensisch Instituut onderzocht. Dit forensisch onderzoek bevestigde de hypothese dat de geportretteerde de 15-jarige Theo van Gogh is, en niet Vincent. Axel Rüger, directeur van het Van Gogh Museum:
‘Met deze ontdekking zijn we een illusie armer en een portret van Theo rijker. In feite bevinden we ons nu weer in de situatie zoals deze tot de verkeerde identificatie in 1957 altijd is geweest, met maar één fotoportret van een jonge, 19-jarige Vincent van Gogh.’
Bekijk ook: Schilderijen van Vincent van Gogh
Overzicht van boeken over Vincent van Gogh
