Hij was het vriendelijke gezicht van het nazi-kwaad: Albert Gemmeker, commandant van kamp Westerbork. Hij staat te boek als een correcte commandant, die volhield niet geweten te hebben wat er met de joden in kampen als Auschwitz gebeurde. Hij kwam weg met een milde straf, maar werd later in Duitsland nog lange tijd onderzocht door justitie. Journalist en schrijver Ad van Liempt heeft nu een biografie geschreven over Gemmeker. Hij plaatst tal van kritische kanttekeningen bij het Duitse naoorlogse onderzoek.
Kort gestraft
De voormalige kampcommandant Gemmeker was na zijn straf in Nederland al in 1951 als vrij man teruggekeerd in zijn geboortestad Düsseldorf. Opvallend snel. Van Liempt:
‘Gemmeker kreeg een relatief milde straf, omdat hij een correcte indruk had gemaakt, volhield niets te hebben geweten van de vernietigingskampen, en omdat hij als Duitser jarenlang met de nazi-leer was geïndoctrineerd.’
Angst voor nieuwe berechting
In Duitsland leefde Gemmeker nog 31 jaar in vrijheid. De Duitse justitie deed evenwel vanaf 1959 zeventien jaar onderzoek naar zijn medeplichtigheid aan massamoord op 80.000 joden die onder zijn bewind naar de vernietigingskampen zijn gedeporteerd. Hij heeft jarenlang in angst gezeten voor een nieuwe berechting. ‘Zijn angst is onze grootste troost geweest,’ aldus een van Gemmekers dochters tegen Van Liempt. Gemmeker heeft altijd volgehouden dat hij het lot dat hun wachtte niet kende. Van Liempt kan daarover geen definitief uitsluitsel geven:
‘Ik heb in mijn onderzoek sterke aanwijzingen gevonden van het tegendeel, maar geen absolute bewijzen.’
Niet vervolgd
In 1976 werd hij uiteindelijk buiten vervolging gesteld. Van Liempt plaatst tal van kritische kanttekeningen bij het Duitse onderzoek. Opmerkelijk is dat de toenmalige onderzoeksrechter, die Gemmeker twaalf kaar verhoorde, tegen Van Liempt heeft gezegd dat hij vond dat de voormalig commandant voor de Duitse rechter had moeten worden gebracht. Hij had echter geen invloed op de beslissing van het openbaar ministerie om dat niet te doen.
Koude man
Gemmeker had bij sommigen de reputatie van een correcte commandant, maar daar blijft in de biografie van Van Liempt niet veel van over.
‘Hij heeft mensen in de deportatietrein laten zetten omdat ze hun pet niet voor hem afnamen, of als represaille voor een vluchtpoging van een barakgenoot. Hij was koud en meedogenloos, gehoorzaamde zijn superieuren tot in het absurde en had er geen moeite mee zieken en gebrekkigen in veewagens naar de kampen te deporteren.’
Leugenachtig
‘Gemmeker legde op allerlei momenten leugenachtige verklaringen af. Zo hield hij vol dat hij in zijn tijd bij de Gestapo in Düsseldorf nooit iets met anti-joodse acties te maken had, wat volgens insiders onbestaanbaar is. Hij verzweeg zijn verleden als kampcommandant toen hij na zijn vrijlating gedenazificeerd wilde worden. Toen er een document opdook waaruit bleek dat hij met zijn superieuren had vergaderd in aanwezigheid van de logistiek organisator van de moord op de joden, Adolf Eichmann, ontkende hij glashard aanwezig te zijn geweest.’
Van Liempt hoopt op 9 mei aan de Rijksuniversiteit Groningen te promoveren op zijn onderzoek. Een handelseditie van zijn proefschrift is onder de titel Gemmeker. Commandant van kamp Westerbork verschenen bij Uitgeverij Balans.
Boek: Gemmeker – Commandant van Kamp Westerbork
