Gij zult niet spotten met kaalkoppen

Is lachen met kaalkoppen humor of een belediging? Feit is dat weinig kaalkoppen kunnen lachen met grappen over hun kale knikker. Dat is vandaag zo en dat was in Bijbelse tijden niet anders.

Een belediging bestaat in verschillende vormen. Spottende opmerkingen over uiterlijkheden – body shaming met een moderne term – gelden daarbij als bijzonder kwetsend. Wie dikzak, flapoor, puistenkop, schele otter of rossekop wordt genoemd omdat ie het betreffende kenmerk vertoont, voelt zich makkelijk gekrenkt. Zo ook de kaalkop.

Tijdens de Oscaruitreiking van april 2022 maakte presentator Chris Rock een grap over de haarcoupe van de actrice Jada Pinker Smith, die aan de haaraandoening alopecia lijdt. Haar echtgenoot Will Smith kon de grap niet appreciëren en verkocht Chris Rock een welgemikte oplawaai. Chris Rock zou achteraf zeggen dat hij niet wist dat Jada alopecia had.

In mei 2022 oordeelde een Britse rechtbank dat de ontslagen elektricien Tony Finn recht had op een schadevergoeding omdat zijn baas hem tijdens een ruzie ‘a bald cunt’ (‘een kale k*t’) had genoemd. Volgens de rechters een duidelijk geval van seksisme en discriminatie, vergelijkbaar met een opmerking over de grootte van de borsten van een vrouw.

Je kan je afvragen of hier niet met een kanon op een mug wordt geschoten. Maar alvast de profeet Elisa leek te vinden dat de belediging ‘kaalkop’ niet streng genoeg kon gestraft worden. In een bijzonder korte, maar heftige perikoop in 2 Koningen luidt het:

‘Van Jericho ging Elisa naar Bethel. Toen hij naar de stad omhoog liep, rende een stel jongens op hem af die hem uitlachten en schreeuwden: ‘Kaalkop, kaalkop! Zet hem op, zet hem op!’ Elisa keek om en toen hij de kinderen zag, vervloekte hij ze in naam van de Heer. Meteen kwamen er twee berinnen uit het bos, die 42 van de kinderen verscheurden. Vanuit Bethel trok Elisa naar de Karmel en van daar keerde hij naar Samaria terug.’ 2 Kon 2,23-25

Onrein

Kaalheid wordt in de Bijbel in verband gebracht met melaatsheid. In Leviticus luidt het:

‘Als bij een man het haar op de kruin uitvalt, is dat gewoon kaalheid en is hij rein. Ook als zijn haar aan zijn voorhoofd uitvalt, is dat gewoon kaalheid en is hij rein. Maar als er een bleekrode plek op zijn kale kruin of voorhoofd verschijnt, zou de kale plek aangetast kunnen zijn door lepra. (…) Zo iemand blijft onrein zolang de aandoening duurt. Als onreine moet hij apart wonen en buiten het kamp verblijven.’ Lev. 13, 40 – 42; 45

De link met onreinheid kan verklaren waarom ‘kaalkop’ een scheldwoord is.

Elisa mag zich daardoor gekrenkt gevoeld hebben, zijn reactie is toch wel bijzonder fel. Verdient de belediging ‘kaalkop’ echt de doodstraf? Merk op dat hij de spottende jongeren vervloekte ‘in naam van de Heer’. God zelf was het dus eens met de vloek van zijn profeet. Meer zelfs, Hij maakte er korte metten mee. ‘Meteen’ voltrok de straf zich.

Kalveren

Er is dus duidelijk meer aan de hand. De verklaring voor de felle reactie ligt allicht in het feit dat koning Jerobeam in Bethel een kalverdienst had ingericht. God had Jeruzalem uitverkoren als plaats voor de eredienst aan Hem. Maar Jerobeam had liever niet dat zijn volk naar Jeruzalem trok, uit vrees dat het de kant zou kiezen van Rehabeam, de koning van Juda. Jerobeam maakte twee gouden kalveren en plaatst het ene in Bethel, het andere in Dan. Hij zei tot zijn volk:

‘Het is teveel voor u om op te trekken naar Jeruzalem. Zie uw goden, Israël.’ Jerobeam had ook priesters benoemd die geen nakomelingen waren van Levi. 1 Koningen 12,27-32

Met andere woorden, Jerobeam stelde een heuse afgodendienst in en plaatste die boven de verering van God in de tempel.

Kortom, de belediging ‘kaalkop’ sloeg niet op de persoon Elisa (van wie niet geweten is of hij nu echt kaal was), maar de jongeren bespotten via de profeet Elisa God zelf. En Die kon dat natuurlijk niet over Zijn kant laten gaan. Hij voerde het dreigement uit dat Hij in Leviticus had geformuleerd.

‘Als gij u tegen mij verzet en niet naar Mij wilt luisteren, zal Ik u nog zevenmaal harder slaan, naar uw zonden. Ik zal het wilde gedierte op u loslaten dat u van uw kinderen zal beroven.’ Lev. 26,21-22

Arjen en Herman

Dus toch maar beter opletten als je – zoals de langharige Vlaamse schrijver Herman Brusselmans in een artikel in Revu met Arjen Robben deed – iemands kale hoofd op de hak neemt: ‘Een normale vent, met een doorsnee testosterongehalte, enig zelfrespect, de neiging om iets te kunnen betekenen voor een vrouw, een gebrek aan een enorm ego, en een zeker schaamtegevoel omtrent het maanlandschap dat z’n schedel is, heeft géén kaalkop. Wijs mij een man met een kaalkop aan en ik wijs je een gefrustreerde loser aan.’

Bij dit artikel stond de waarschuwing: ‘Pas op: satire! Elke week fileert de onderschatte Vlaamse schrijver Herman Brusselmans een overschat persoon uit de wereldgeschiedenis. ‘Een stilistische oefening in iemand uitschelden’, zoals hij het zelf noemt. Dat kun je grappig vinden, of niet.’ Het oordeel laat ik aan de lezer.

Bronnen ▼