Gysbert Japicx – Friese renaissanceschrijver

Hij geldt als de ‘prins van de Friese literatuur’: de schrijver Gysbert Japicx (1603-1666). Maar waarom eigenlijk? Wie was deze markante Friese schrijver? Een korte biografie van Gysbert Japicx.

In het boek Friese portretten (2018) schrijft Pieter Jan Verstraete over Japicx:

“Japicx toonde aan dat een Friese literatuur mogelijk was. Als dichter is hij dan ook in de Friese letteren een uniek geval: zonder voorgangers en gedurende meer dan honderd jaar zonder navolgers. Niet voor niets staat Gysbert Japicx geboekstaafd als Friesland grootste dichter. Zijn betekenis voor de Friese literatuur valt moeilijk te overschatten.” (18)

Leven en beroep van Gysbert Japicx

Gysbert Japicx, ook wel bekend als Gysbert Jacobsz., werd geboren in 1603 in Bolsward, aan de Wipstraat 6. Hij was de zoon van de schrijnwerker Jacob Gysbert (1579-1655) en Ancke Willems (?-1643). Het gezin behoorde tot de gegoede burgerij.

Vermoedelijk volgde Gijsbert de Latijnse School, waar hij de talen Frans, Grieks en Latijn onder de knie kreeg. In 1625 begon Gijsbert als onderwijzer in Witmarsum, waar hij tien jaar les gaf.

In 1636 huwde hij met Sycke Salvius, een 20-jarige dochter van een notaris uit Leeuwarden. Samen kregen ze zes kinderen, van wie er liefst vijf nog tijdens het leven van hun ouders overleden.

Japicx maakte in 1637 de overstap naar de Nederduitsche School, waar hij tegen een veel beter salaris – hij ging van 100 naar 247 goudgulden per jaar – onderwijzer werd. Daarnaast trad hij in dat jaar aan als voorzanger van de hervormde gemeente in Bolsward. Hiervoor kreeg hij een vergoeding van 40 goudgulden per jaar.

In september 1666 overleed Gysbert Japicx ten gevolge van een pestepidemie die in Friesland woedde. Ook zijn vrouw en zoon stierven tijdens deze pestuitbraak.

Bekendste werk van Japicx: Friesche Rymlerye (1668)

De Friesche Rymlerye (1668) geldt als het belangrijkste werk van Japicx en bestaat uit een verzameling van zijn dichtwerken. Uitgezonderd één gedicht in 1640 (‘Friesche Tjerne’) verscheen al het schrijfwerk van Japicx postuum. Het motto van Japicx was…

“…sliuecht en riuecht…” [slecht en recht = eenvoudig en eerlijk]

Invloed van Japicx’ werk

Gedurende de achttiende eeuw bleef het stil rond Japicx. Pas in de negentiende eeuw, ten tijde van de Romantiek, leefde de belangstelling voor zijn dichtwerk weer op. In 1821 werd zijn werk herdrukt, gevolgd door een grote Japicx-herdenking in 1823. Deze herdenking wordt door meerdere historici beschouwd als het startpunt van de Friese Beweging, die streefde naar het behoud en de versterking van de Friese taal en cultuur.

Een jaar erop verscheen er tevens een Fries woordenboek, dat op het werk van Japicx was gebaseerd. Dit woordenboek, uitgegeven door Ecco Epkema, legde een belangrijke basis van de Friese spelling.

Boek: Friese portretten – Pieter Jan Verstraete

Bronnen ▼