Haringbuis – Vissersboot uit de Middeleeuwen

De haringbuis is een bekend scheepstype dat in de Middeleeuwen werd ontwikkeld. Het scheepsmodel werd zowel gebruikt als vissersboot op zee, als voor de koopvaardijvaart. Wat is een haringbuis precies?

Ontstaan in de Middeleeuwen

De haringbuis is naast de kogge en het karveel een bekend, zeewaardig scheepstype uit de Middeleeuwen. Het schip werd in het begin van de vijftiende eeuw ontwikkeld. Volgens historici gingen de eerste haringbuisschepen in 1416 in Enkhuizen te water. De naam van het schip is ontleend aan het Latijn buscia, wat ‘vrachtschip’ betekent. Termen die men gebruikte voor de haringbuizen waren buyse, buse of buyssescip.

De eerste keer dat een haringbuis op een tekening verscheen, moet ergens rond 1490 geweest zijn. In 2014 verwierf het Rijksmuseum de oudst bekende prent met een haringbuis, afkomstig uit ongeveer 1980. Rond die tijd voeren er in Vlaanderen en Holland zo’n 400 haringbuizen rond.

Kenmerken van de haringbuis

De haringbuis was een breed en groot kielschip, met veel laadruimte. Vissers gebruikten deze scheepssoort om haring mee te vangen. In tegenstelling tot andere middeleeuwse scheepstypes hadden haringbuizen geen platte bomen, maar waren ze ‘op kiel gebouwd’. Over de hele bodem liep een zware balkvorm, de kiel.

Het dek van haringbuizen was groot en breed, zodat de vissers de gevangen haring konden bewerken. Het ruim van het schip bood plaats aan ongeveer veertien tot twintig opvarenden. En natuurlijk was er in het ruim veel plek om vaten haring, pekel en de benodigde visnetten (drijfnetten die in jargon ‘vleet’ worden genoemd) op te slaan.

De Nederlandse haringvisserij, die tot in de zestiende eeuw floreerde, waarna de Oostzeehandel opkwam (die onder meer haring exporteerde naar het Oostzeegebied), bracht met name Zeeland veel rijkdom. Steden als Zierikzee, Brouwershaven, Vlissingen, Veere, Westkapelle en Zoutelande profiteerden flink van de haringvangsten. Het waren vooral politieke conflicten die de haringvaart naar de ondergang hielpen. Zo lezen we hierover op de website Zeeuwse Ankers:

“Politieke conflicten met oorlogsgeweld en kaapvaart als gevolg, maakten het vissen ’ter zoute’ na 1550 een riskante aangelegenheid. In 1562 waren er rond de 200 haringbuizen. Dat aantal daalde snel toen in 1568 de Tachtigjarige Oorlog uitbrak.”

Buisjesdag: 15 juni

De dag waarop de eerste haringvloot uitvoer, was vroeger in Vlaardingen standaard 15 juni. In de kerken werd dan, op de zondag voorafgaand aan het vertrek, het zogeheten buisgebed uitgesproken en zong de kerkelijke gemeente de buiszang. Om die reden staat 15 juni nog steeds bekend als ‘Buisjesdag’.

Lees ook: Wat is een karveel? Betekenis en definitie
Of bekijk dit artikel: Nederlandse haringvisserij was eeuwenlang superieur
Overzicht van boeken over de maritieme geschiedenis

Bronnen ▼