Kaapvaart – Zeeroverij in oorlogstijd

Het begrip kaapvaart is een historisch begrip, dat je geregeld kunt tegenkomen in geschiedenisboeken. Wat betekent deze term precies?

Voor de term kaapvaart worden diverse synoniemen gebruikt, zoals piraterij, commissievaart, zeeroverij en kaperij. Kaapvaart houdt in dat schepen, met toestemming van de overheid, (handels)schepen van andere landen of tegenstanders mogen kapen en dus in beslag mogen nemen. Hiervoor kregen de betreffende schippers een zogenoemde kaperbrief, een officiële brief met toestemming van de overheid om te mogen kapen, vaak in oorlogstijd.

De term kaapvaart is mogelijk ontstaan uit het Latijn capere, wat ‘nemen’ betekent. Een andere theorie verwijst naar de Noordkaap en Zuidkaap en legt een link met ‘van kaap naar kaap varen’. Verder zou er een relatie kunnen zijn met het Friese woord kâpia, wat ‘kopen’ betekent en dan gelieerd is aan het fenomeen koopvaardijvaart.

Kaapvaart bestaat al sinds de Oudheid. Van de Feniciërs, Grieken, Romeinen en Carthagers is bekend dat zij aan kaapvaart deden, evenals van de Vikingen. Vanaf de Middeleeuwen en vroegmoderne tijd kwam kaapvaart steeds vaker voor, ook omdat er door betere schepen meer op zee gevaren werd.

De ‘gouden eeuw’ van de kaapvaart

De zeventiende eeuw staat bekend als de ‘gouden eeuw’ van de kaapvaart. Specifiek in het Caraïbisch gebied was er toen sprake van een omvangrijke zeeroverij. Bekende namen van kapers en piraten die daar actief waren, zijn Henry Morgan, Zwartbaard (Edward Teach), Jack Rackham en William Kidd (“Captain Kidd”).

Berucht was verder het kustgebied bij Duinkerken, waar in de zeventiende eeuw veel gekaapt werd door de Duinkerker kapers. Hier werden in de jaren 1627 tot 1635 door kapers ruim zestienhonderd Nederlandse schepen gekaapt. Gemiddeld werden in de periode tussen 1627 en 1646 bij Duinkerken jaarlijks ongeveer 229 schepen buitgemaakt, waarvan circa de helft uit de Republiek afkomstig was.

Een ander bekend voorbeeld van kaapvaart uit de Nederlandse geschiedenis zijn de watergeuzen ten tijde van de Nederlandse Opstand, die van de instanties toestemming kregen om Spaanse schepen te kapen. Zij hadden van Willem van Oranje een kaperbrief gekregen en dus een vrijmacht om schepen te mogen kapen. De watergeuzen kaapten vooral in de jaren 1567 tot 1572. De Nederlandse Republiek slaagde er via de geuzen in om, wat op land soms minder goed lukte, de nodige weerstand te bieden aan de Spanjaarden.

De West-Indische Compagnie (WIC, 1621) is weer een ander voorbeeld van kaapvaart uit de Nederlandse geschiedenis. Deze scheepsvaartcompagnie had als officiële opdracht om in Amerika schepen te kapen van de Spanjaarden. De kaapvaart was zelfs een van de officiële doelstellingen van de WIC. Bekend is hoe Piet Hein in 1628 de Spaanse Zilvervloot in handen wist te krijgen. Naast de WIC deed ook de VOC aan kaapvaart.

In de zeventiende eeuw waren in de Middellandse Zee en langs de Noord-Afrikaanse kust de Barbarijse zeerovers actief. Dit waren Noord-Afrikaanse kapers die het gemunt hadden op koopvaardijschepen die richting de Oost voeren. De Barbarijse zeerovers waren overwegend berbers, maar kwamen uit tal van landen en streken in met name Noord-Afrika. Maar soms ook van daarbuiten. Een bijzonder voorbeeld is de beruchte Barbarijse zeerover van Nederlandse afkomst Simon ‘de Danser’ Simonszoon (1577-1610).

De kaapvaart nam in de negentiende eeuw sterk af, maar bestaat tot op de dag van vandaag nog steeds. In de twintigste eeuw kwamen er andere vormen van kaperij bij, zoals vliegtuigkapingen en treinkapingen.

Boek: Kapers & piraten: schurken of helden?

Bronnen ▼