Een kanarie in de kolenmijn – Herkomst en betekenis

De uitdrukking “dat is een kanarie in de kolenmijn” wordt vooral gebruikt als aanduiding voor een vroegtijdig alarmsignaal dat waarschuwt voor groot gevaar. De zegswijze gaat terug op de tijd dat mijnwerkers letterlijk een kanarie in een kooitje meenamen als ze zich ondergronds begaven. De kleine vogeltjes zijn veel gevoeliger voor giftige gassen dan mensen. Stierf het vogeltje dan kon dat er dus op wijzen dat er zich ergens een lek bevond.

De kanaries redden op deze manier soms het leven van mijnwerkers. Doordat ze het leven gaven werden de mijnwerkers immers gewaarschuwd en hadden zij nog tijd genoeg om zich uit de voeten te maken en onderzoek te laten doen naar een eventueel lek. Handig, want het gevaarlijke koolmonoxidegas (CO), destijds ook wel kolengas genoemd omdat het gas in mijnen geregeld voorkomt, is kleur- en reukloos waardoor het met de menselijke zintuigen lastig op te sporen is. De kanarie fungeerde dus eigenlijk als soort CO-meter.

Na verloop van tijd werd de kanarie in de kolenmijn een ‘gevleugelde’ uitdrukking met als betekenis (indicatie voor) ‘gevaar’ of ‘alarm’. Ook in het Engels is de uitdrukking bekend: the canary in the coal mine. De bekende Engelse rockband The Police bracht in 1980 zelfs een nummer uit met die titel.

In het verleden zijn ook wel andere dieren ingezet om schadelijke gassen mee op te sporen. In plaats van kanaries namen mijnwerkers bijvoorbeeld ook wel eens muizen mee naar beneden. Later werd deze methodes vervangen door benzinelampen. Aan de hoogte van het vlammetje van de lamp kon men zien hoeveel percentage mijngas er ongeveer aanwezig was.

Zoals te zien op onderstaande foto kunnen ook konijnen soms van nut zijn. Dit konijn werd in maart 1970 bijvoorbeeld ingezet in een productiecentrum voor chemische wapens in de Verenigde Staten om gaslekken op te sporen:

Bronnen ▼