Het Fries is de tweede officiële ‘rijkstaal’ in Nederland. Inwoners van de provincie Friesland hebben hierdoor het recht om hun eigen taal te gebruiken, bijvoorbeeld in de rechtszaal of in contact met de gemeente. Ondanks deze speciale status gaat het volgens de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) niet goed met het wetenschappelijk onderwijs in en onderzoek naar de Friese taal en cultuur, de zogeheten frisistiek.
Het instituut wil dat de landelijke overheid duurzaam gaat investeren in ten minste één zelfstandige bacheloropleiding met een daarvoor benodigde staf, waaronder een fulltime hoogleraar Fries. Deze wetenschappers moeten vervolgens de tijd krijgen om onderwijs te geven en onderzoek te doen. Daarnaast moet een Raad voor de Frisistiek toe gaan zien op het versterken van de samenwerking op het gebied van onderwijs en onderzoek.
Verplichting
Deze aanbevelingen doet de KNAW in het deze week gepresenteerde rapport De toekomst van de frisistiek. Het instituut wijst erop dat Nederland zich via het Handvest voor minderheidstalen heeft verplicht om Friese taal en cultuur te beschermen en te bevorderen. De kwestie verdient daarmee “aandacht vanuit nationaal perspectief”.
“Alle zelfstandige universitaire opleidingen zijn verdwenen, op één na zijn alle leerstoelen opgeheven, studentenaantallen binnen het weinige onderwijs dat nog over is zijn klein en de financiering van dat onderwijs is dus problematisch.”
De nieuwe bachelor wordt wat de KNAW betreft ‘duurzaam gefinancierd’ door het Rijk en mag geen ‘reservaat’ worden. Het instituut bedoelt daarmee dat het voor studenten van andere opleidingen mogelijk moet zijn om vakken binnen de bachelor te volgen. Wat het advies betreft moet de bachelor sowieso een toegankelijk karakter krijgen en bijvoorbeeld ook open staan voor niet-Friestaligen. Het Fries moet verder een plek krijgen in aansluitende masterprogramma’s.
De nieuwe opleiding kan bijvoorbeeld samenwerken met de Fryske Akademy of de hogeschool NHL Stenden. Als vestigingsplaats ligt volgens de KNAW de Rijksuniversiteit Groningen voor de hand. Daar werd eind 2022 overigens nog de positie van hoogleraar Friese taal en Geschiedenis geschrapt. Toen hoogleraar Goffe Jensma, als laatste hoogleraar Fries, met emiraat ging, besloot de universiteit hem te vervangen door een universitair docent, met een aanstelling van slechts twee dagen per week.
