Nachtwakersstaat – betekenis en kenmerken

Een nachtwakersstaat: wat is dat precies? Een kort artikel over de betekenis, geschiedenis en ontwikkeling van het verschijnsel nachtwakersstaat.

Betekenis en kenmerken van een nachtwakersstaat

Onder een nachtwakersstaat (in het Engels Night-watchman state) wordt een overheid verstaan, die zich zo weinig mogelijk met de burgers van een staat bemoeit. De idee van een nachtswakersstaat is afkomstig uit het liberalisme. De overheid dient een laissez faire (‘laat maar gaan’)-beleid te voeren, die de burgers zoveel mogelijk vrij laat.

Een nachtswakersstaat houdt niet in dat de overheid zijn handen compleet van de samenleving af trekt. In deze theorie dient de overheid de veiligheid van de inwoners van een land te garanderen en de rechtsstaat te handhaven, door het inzetten van politie en leger.

De theorie van een nachtwakersstaat is populair onder klassiek liberalen en zogeheten minarchisten. En het politieke systeem van deze overheidsvorm past binnen een constitutionele republiek, maar ook binnen een moderne constitutionele monarchie.

De nachtwakersstaat in de geschiedenis

Er zijn diverse voorbeelden van nachtswakersstaten in de geschiedenis. In de tweede helft van de negentiende eeuw bijvoorbeeld was Nederland een nachtwakersstaat. Ook België was in die tijd een dergelijke staat.

In zijn zuivere vorm heeft de nachtwakersstaat in Nederland, volgens Frits van der Meer in het boek Van verzorgingsstaat naar waarborgstaat (2012), slechts kort bestaan, van 1850 tot 1880:

“Met de opkomende industriële revolutie aan het einde van de negentiende eeuw is geleidelijk de overheidsinterventie toegenomen en het takenpakket uitgebreid, met name in de richting van de ruimtelijke ordening, de volkshuisvesting, het onderwijs, de gezondheidszorg en het sociaaleconomisch terrein. (…) Belangrijke verklarende factoren naast de industrialisatie zijn de toenemende democratisering, economische opbloei en emancipatie van maatschappelijke en politieke groeperingen evenals een imitatie van bredere internationale ontwikkelingen op dit terrein geweest.” (p.13)

In Nederland was de zogenoemde verzorgingsstaat uit de twintigste eeuw de opvolger van de nachtwakersstaat. In België de welvaartsstaat.

Ook interessant Adam Smith en het liberalisme
Lees ook: Liberalisme volgens Dirk Verhofstadt

Bronnen ▼