Napoleons nalatenschap

Iedere bezetter laat zijn sporen na in een bezet land, hoe kort of lang een bezetting ook duurt. Dat geldt zeker voor Napoleon. Zijn invloed op de Nederlandse samenleving is vandaag de dag nog zichtbaar op velerlei vlak. In de bundel Napoleons nalatenschap. Sporen in de Nederlandse samenleving heeft Lotte Jensen een groot aantal korte bijdragen verzameld over de Franse erfenis in Nederland.

Vandaag de dag kun je (vooralsnog) een onbezorgd bewonderaar van Napoleon Bonaparte zijn. Niemand zal je met de nek aankijken en de kans dat je een sociale ‘outcast’ wordt is nihil. Hoe anders is dat bij bewonderaars van zekere Duits-Oostenrijkse dictator. En terecht. Maar wie ‘Napoleons nalatenschap’ leest, leert dat er vele visies op de Franse dictator en veroveraar zijn. In de bundel zijn onder redactie van Lotte Jensen, hoogleraar Nederlandse literatuur- en cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen, zestien korte artikelen verzameld.

Gekanteld beeld

Napoleonkenner en verzamelaar Patrick Buch, broer van wijlen Boudewijn Büch, vertelt het verhaal van Johannes Story. De predikant benadert Napoleon als deze in 1810 op het strand van Domburg de Zeeuwse kust inspecteert. Later wordt in zijn erfenis een zilveren bestek gevonden dat hem is geschonken door de zelfbenoemde keizer. Napoleon was een vrijgevig man die her en der cadeautjes uitdeelde, zoals horloges, aan mensen die hij waardeerde. Daaronder een charmant meisje dat deel uitmaakte van een ontvangstcomité in Rotterdam waar hij in 1811 overnachtte in het Schielandshuis. In de bijdrage van Roy de Beunje staat een overzicht van plekken waar Napoleon in Nederland daadwerkelijk heeft overnacht. Dat is handig want menig gehucht claimt een herberg of molen te hebben waar de krijgsheer overnacht heeft of op zijn minst een lunch genoot.

Bijzonder is ook het verhaal van Johannes Horn, een jongen uit Bergen op Zoom die een van de koetsiers van Napoleon was. Uiteindelijk zou hij de keizer naar Waterloo rijden. Na de veldslag kwam de koets inclusief paarden in handen van een Britse zakenman die haar in Londen tentoonstelde. Hij huurde Horn in om met de koets een succesvolle tour te maken langs andere Britse steden. De Leidse neerlandicus en Bilderdijkkenner Rick Honings beschrijft hoe het Napoleonbeeld in de negentiende eeuw kantelde. Vooral de orangistische dichter Willem Bilderdijk trekt al vroeg van leer tegen de dictator en zijn bewonderaars onder zijn vakgenoten:

“Gy vlecht uw grootsche Dichtlauwrieren
Den moord, de heerschzucht om den kruin,
Terwijl hy waadt door bloedrivieren,
En steden, Rijken, legt in puin!”

Als Napoleon in 1806 zijn jongere broer Lodewijk tot koning van Nederland benoemd, wordt Bilderdijk overigens diens taaldocent en bibliothecaris. Dan is het over met de kritiek, want wiens brood men eet, diens woord met spreekt. Maar als zovelen zat hij er dubbel in. Aan de ene kant bewondering voor ’s mans prestaties, aan de andere kant kritiek en afkeer.

Nationalisme

De elite van het koninkrijk der Nederlanden had net als koning Willem I zowel met Napoleon geheuld als tegen hem gestreden. Willem I hield veel bestuurders en hoogwaardigheidsbekleders uit de Franse tijd aan. En zo hebben Franse ideeën en instituties zich kunnen handhaven in het naoorlogse Nederland. Tegelijkertijd werd het opkomende nationalisme gevoed door zich af te zetten tegen de Franse vijand. Het Napoleonbeeld kantelde uiteindelijk van negatief in de eerste helft naar positief in de tweede helft van de negentiende eeuw. Een omslag die het vandaag de dag nog mogelijk maakt om ongegeneerd een bewonderaar van de “kleine keizer” te zijn.

Eigenlijk was Napoleon alleen in Nederland geïnteresseerd als een wingewest waarmee hij zijn campagnes kon financieren, waar hij kanonnenvlees kon rekruteren en waar hij de Britse handel kon dwarszitten. Dat laatste was zijn grootste drijfveer, sloopte de Nederlandse economie en dreef hem naar Moskou en zijn ondergang. Als er een Bonaparte iets positiefs heeft nagelaten aan ons land, dan maakt het boek, bedoeld of onbedoeld, duidelijk dat dat vooral zijn broer Lodewijk Napoleon is geweest. Na vier jaar regeren werd hij in 1810 weer van de troon afgehaald. Hij was te pro-Nederlands en had de Franse, lees Napoleons, belangen niet scherp genoeg voor het oog.

Het boek ‘Napoleons nalatenschap’ (271 pagina’s) is ingedeeld in vier delen: ‘materiële sporen’, ‘kunst en cultuur’, ‘infrastructuur, recht en natievorming’ en ‘leger en veiligheid’. In ieder deel behandelen verschillende auteurs een specialistisch onderwerp. Het is een interessant boek vol weetjes over Napoleons sporen in Nederland, maar gaat nergens echt de diepte in. Veel van die sporen zijn ook al weer vergaan. De bijdragen variëren van zeer kleine onderwerpen tot grote meer fundamentele onderwerpen. Die laatsten worden echter vrij kort en dus oppervlakkig behandeld. Echt duidelijk wil het daarom niet worden met die Franse invloed op het moderne Nederland. ‘Napoleons nalatenschap’ is vooral een leuk boek voor de Napoleon-aficionado die kleine wetenswaardigheden zoekt. Wist u dat Lodewijk Napoleon na zijn aftreden nog een paar dagen zijn vijfjarige zoontje als Lodewijk II op de Nederlandse troon zette? Zo hebben we strikt genomen dus twee Bonaparte-koningen gehad.

Boek: Napoleons nalatenschap – Lotte Jensen (red.)