Nomen est omen – Betekenis en voorbeelden

De Latijnse uitdrukking Nomen est omen wil zeggen dat de naam van iets of iemand een voorteken (omen) is. Veel Romeinen hechtten grote waarde aan namen en meenden dat deze iets zeiden over het lot van de dragers. De naam had kortom een soort determinerende kracht.

De uitdrukking wordt over het algemeen toegeschreven aan blijspeldichter Titus Maccius Plautus (251-184 v.Chr.). In zijn werk Persa is te lezen hoe iemand het advies krijgt om een slavin met de naam Lucris te kopen. De naam van die slavin, die ‘lucratief’ betekent, zou namelijk een positief voorteken zijn. Ze zou het geld van de koper meer dan waar zijn.

Nominatief determinisme

Ook in de moderne tijd wordt soms grote betekenis toegekend aan namen. De Zwitserse psychiater Carl Gustav Jung stelde bijvoorbeeld dat mensen zich automatisch aangetrokken voelen tot beroepen die bij hun naam passen. Dit principe staat tegenwoordig bekend als nominatief determinisme of naamdwang. Ter ondersteuning van zijn theorie wees Jung bijvoorbeeld op zenuwarts Sigmund Freud die onderzoek deed naar ‘plezier’ en de innerlijke aandrang van de mens om plezier te beleven betitelde als het ‘plezierprincipe’. Een opvallend onderzoek voor een man wiens achternaam ‘vreugde’ betekent…

De Duitse psycho-analyticus Wilhelm Stekel deed begin twintigste eeuw ook onderzoek naar nominatief determinisme. Hij sprak van “Die Verpflichtung des Namens” ( De verplichting van de naam). In 1972 haalde schrijver Gerard Reve deze psycholoog aan in een brief aan zijn collega Simon Carmiggelt:

“Vanmorgen stond ik bij Budel aan de rand van het grote Militaire Woud; daarna kwamen wy aan een reusachtig, gestorven pijnbos, van horizon tot horizon, als verkoold door een bijbels gericht, maar niet verbrand door vuur: langzaam gedood, indertijd, door de gassen van de zinkfabriek van meneer Dor, die nu geen vuil meer uitstoot. (Nee, niet uit Tom Poes of iets dergelijks, maar echt: een duidelijke illustraatsie van Stekel zijn theorie betreffende Die Verpflichtung des Namens.)”

Aptoniem

Wanneer iemand een beroep heeft dat aansluit bij zijn of haar (achter)naam spreken taalkundigen van een aptoniem. Dit woord is een samenvoeging van het Latijnse woord aptus (geschikt) en het Griekse woord onoma (naam). In de tijd dat men een familienaam moest kiezen, was het vrij gebruikelijk dat men een naam uitzocht die aansloot bij het werk dat men deed. Een visserman koos de familienaam Visser en een banketbakker liet zich Bakker noemen. Vandaag de dag is het bijzonderder wanneer familienaam en beroep goed op elkaar aansluiten. Enkele treffende voorbeelden:

• Sabine Uitslag – voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Huidtherapeuten
• Peter van der Vorst – voormalig royaltyverslaggever
• Diana Woei – Nederlands weervrouw
• Evert Jan Rothuizen – Architect
• Hennie de Haan – voorzitter van de Nederlandse Vakbond Pluimveehouders
• Rob Scheepbouwer – Havenmeester Rotterdam
• Edwin Kist – Uitvaartverzorger
• Peter Taal – Taaladviseur bij de NOS
• Martin Kroeskop – Werkgroep Sinterklaas Almelo
• Herman Dijk – Dijkgraaf bij het waterschap
• Gert Oostindie – Historicus met specialisme (post)koloniale geschiedenis

Bronnen ▼