Hoe Parmentier de Fransen verleidde om aardappels te eten

Tegenwoordig zijn aardappels niet meer weg te denken uit de Europese keuken. Toch was dit in het verleden anders: vroeger was er namelijk veel weerstand tegen aardappelen. Van de plant werd vroeger bijvoorbeeld gedacht dat hij giftig was. In Frankrijk waren er daarom zelfs speciale publiciteitscampagnes nodig om de bevolking de pieper te laten eten.

In de negentiende eeuw wees zelfs de bekende filosoof Nietzsche de aardappel af, omdat het volgens hem zou leiden tot drankgebruik. Frederik de Grote, de Duitse heerser, moest het Kartoffelbefehl uitvaardigen in 1756 om zijn bevolking de aardappel te laten eten. Ook in Rusland bestond er weerstand tegen de aardappel: fundamentalistische orthodoxen beschouwden de plant als duivels, omdat deze niet in de Bijbel werd genoemd. In Frankrijk was de situatie hetzelfde: men vond de aardappel slechts geschikt als veevoer. Voor menselijke consumptie was hij dus zeker niet bedoeld, want het eten van de giftige plant zou mogelijk lepra kunnen veroorzaken. Van 1748 tot 1772 was er in Frankrijk daarom een wet van kracht die het verbouwen van de aardappel verbood.

Antoine-Augustine Parmentier

Toch waren er ook mensen die de aardappelconsumptie in Frankrijk stimuleerden. De Franse agronoom en militair apotheker Antoine-Augustine Parmentier bijvoorbeeld. Tijdens de Zevenjarige Oorlog werd legerarts Parmentier, samen met andere Franse soldaten, gevangengenomen door de Pruisen. Tijdens zijn gevangenschap kregen zij twee weken lang alleen maar aardappelen te eten. Tot Parmentiers grote verbazing wisten de meeste krijgsgevangenen te overleven. Later zou hij beweren dat de aardappel hen in deze lastige periode had gered.

Na afloop van de oorlog keerden de Franse krijgsgevangenen terug en namen zij hun kennis van de aardappel mee. Parmentier stelde op basis van zijn ervaring dat de aardappel een goed en voedzaam medicijn was voor bijvoorbeeld dysenterie. Vervolgens probeerde hij de aardappel in de Franse samenleving te promoten. Hij vond dat het Franse volk overtuigd moest worden om de knollen te gaan eten. Daartoe maakte hij gebruik van verschillende acties, waarbij hij profiteerde van zijn goede band met de koninklijke familie van Frankrijk. Zo liet Parmentier banketten organiseren waarbij de aardappel in de gerechten was verwerkt. Onder de gasten van deze banketten was onder andere Benjamin Franklin. De aardappelbloem werd ook in de koninklijke kleding verwerkt. Marie-Antionette, de vrouw van de Franse koning Lodewijk XVI, droeg er eentje bijvoorbeeld in haar pruik.

Prijsvraag

Ondertussen werd Frankrijk geteisterd door hongersnoden. In 1769 en 1770 was er te weinig voedsel om de hongerige bevolking te voeden. Daarom werd in 1771 een prijsvraag uitgeschreven om een oplossing te vinden voor het voedseltekort. Een van de inzendingen kwam van Parmentier, die wederom wees op het nut van de aardappel. Met zijn inzending won hij de eerste prijs. Zijn pamflet werd verspreid, maar desondanks bleef de aardappel impopulair. Ze waren immers nog steeds als verboden bestempeld. Pas het jaar erna veranderde dit: toen pas werd, nadat er naar aanleiding van Parmentiers pamflet extra onderzoek was gedaan, de aardappel als veilig voor menselijke consumptie bestempeld. De weerstand tegen de plant bleef echter groot, omdat een groot gedeelte van de bevolking ongeletterd was en de informatie traag verspreid werd.

Een andere manier die bedacht werd om de aardappel onder de aandacht te brengen, was door deze in een veld te planten en daar overdag soldaten als bewakers bij te zetten. Zodra het donker werd, werden de wachters weggehaald. De bevolking, onder de indruk van soldatenbewaking, meende dat er iets zeer belangrijks in het veld verstopt moest zijn. ’s Nachts stal de bevolking de ‘waardevolle piepers’ uit het veld. Mede door dit trucje verspreidde de aardappelconsumptie zich.

Parmentier overleefde de Terreur die volgde op de Franse Revolutie (1789). Door zijn goede band met de koninklijke familie liep hij het risico om onthoofd te worden, maar gelukkig wist hij de guillotine te ontwijken. Hierbij kan meegespeeld hebben dat er door de nieuwe regering een commissie was samengesteld die moest zorgen voor voldoende voedselvoorzieningen. Eventuele hongersnoden zouden de vijanden van de revolutie immers in de kaart spelen, zodat mogelijk het Ancien Régime weer zou worden hersteld. Parmentier schreef aan de commissie een pamflet waarin hij opnieuw de aardappel aandroeg als oplossing. De nieuwe regering ondersteunde dat voorstel en pleitte ervoor dat iedere goede vaderlander de aardappel diende te planten op het land dat eerder tot de adel of de kerk had toe behoord. Doordat onder de heerschappij van Napoleon, enkele jaren later, de handel met Engeland verboden werd, dreigde er opnieuw grote voedselschaarste. Parmentier propageerde opnieuw de voedzame plant en, met het oog op de dreigende hongersnood, besloot de Franse bevolking eindelijk om de aardappel écht te omarmen.

Onderscheidingen en vernoemingen

Parmentier overleed op 13 december 1813. Hij werd 76 jaar oud en kreeg meerdere onderscheidingen voor zijn werk. Tegenwoordig is de naam Parmentier terug te vinden in verschillende gerechten waar aardappel het hoofdbestandsdeel vormt, zoals hachis parmentier of crepes parmentier. In Montdidier staat een standbeeld dat aan hem gewijd is.

Overzicht van Boeken over de geschiedenis van Frankrijk