Romeinse mijlpalen – Belangrijke markeringspunten

In spreekwoordelijke zin is een mijlpaal een belangrijke gebeurtenis. Als een voetbalclub voor het eerst kampioen wordt is dat bijvoorbeeld een mijlpaal in de clubgeschiedenis en als de politiek na jaren debatteren een nieuwe wet aanneemt, spreekt de media ook wel eens van een mijlpaal. We danken dit bekende woord aan de Romeinen.

In de Romeinse tijd waren op veel plekken in het landschap namelijk mijlpalen of mijlstenen (milliaria) te vinden. De palen werden met name geplaatst langs de beroemde verharde lange-afstandswegen die de Romeinen aanlegden, de zogeheten heirbanen. Ze stonden meestal zo’n drie meter van de rand van het wegdek en gaven de afstand aan tot dichtstbijzijnde grote plaats, net zoals de ANWB-borden langs de snelweg tegenwoordig de afstand tot grote steden vermelden.

Het woord mijl is afkomstig van het Romeinse mille passus, ofwel “duizend passen”. Een pas stond daarbij gelijk aan twee stappen. De Romeinse mijl bedroeg daarmee ongeveer 1478 meter. De lengtemaat was net als onze kilometer ook weer onderverdeeld in kleinere eenheden, zoals de passus, pes en palmus. Passanten konden dankzij de mijlstenen zo dus ongeveer uitrekenen hoeveel passen ze nog moesten zetten voor ze de volgende plaats bereikten.

Interessant voor archeologen is dat op de Romeinse mijlstenen vaak ook wordt vermeld wie de betreffende wegen waarlangs de stenen werden geplaatst bouwden en wanneer deze eventueel gerepareerd werden. Ook vermeldde men wie ten tijde van de aanleg de heersende keizer was. Dankzij de stenen krijgen onderzoekers zo meer informatie over de aanleg en het onderhoud van Romeinse wegen. De eerste mijlpalen werden vooral gemaakt van graniet en marmer, later plaatste men ook steeds vaker stenen exemplaren.

De oudst gevonden mijlpaal dateert uit 189 voor Christus en is gevonden aan de Via Appia, een van de belangrijkste oude Romeinse wegen die liep van Rome tot aan Brundisium, het huidige Brindisi. Ook memorabel is de zogeheten Gouden Mijlpaal, ofwel Milliarium Aureum, die in het jaar 20 v.Chr. door keizer Augustus werd opgericht op het Forum Romanum in Rome, als startpunt voor alle Romeinse wegen. Deze bijzondere mijlsteen is verloren gegaan. De voet is wel teruggevonden en is tegenwoordig te zien op het Forum. Mogelijk stonden op de mijlsteen de afstanden tot de verschillende stadspoorten vermeld.

Vier mijlpalen in Den Haag

Ook in Nederland zijn verschillende mijlpalen teruggevonden, waaronder bij Nijmegen, Monster, Beek-Ubbergen en Rijswijk.

Bij Den Haag zijn in 1997 tijdens de bouw van een nieuwbouwwijk maar liefst vier exemplaren ontdekt. Deze Mijlpalen van het Wateringse Veld stonden ooit langs een Romeinse weg uit de tweede eeuw na Christus die begon in Forum Hadriani, ter hoogte van het huidige Voorburg. Deze weg verbond de Rijn met de Maas. Dat bij Den Haag op een plek vier mijlstenen zijn gevonden kwam doordat de weg in de Romeinse tijd herhaaldelijk was hersteld. Hierdoor moest men steeds nieuwe informatie bij de weg plaatsen en hiervoor gebruikte men de stenen obelisken. De bij Den Haag gevonden mijlstenen zijn tussen 151 en 251 na Christus opgericht, in de tijd van de keizers Antoninus Pius, Caracalla, Gordianus en Decius. De laatste mijlpaal is geplaatst door de Cananefaten ter ere van keizer Decius. Het opschrift van deze paal is grotendeels bewaard gebleven:

Inscriptie	Vertaling
IMP(eratori) CAES(ari) C(aio) MESSIO QVINTO TRAIANO DECIO [P]IO FELIC(i).INVI C(to) AVG(usto) [P]ONT(ifici) MAX(imo) TRIB(unicia).POTES(tate) CO(n)S(uli) II.P(atri).P(atriae) PROCO(n)[S(uli)] CANANEFATES AB CIVITATE LEV[G(ae)]	Voor de opperbevelhebber en keizer Gaius Messius Quintus Traianus, Decius, de vrome, de gelukkige, de onoverwinnelijke, Augustus, opperpriester, met tribuunsmacht, consul voor de tweede maal, vader des vaderlands proconsul, (hebben) de Cananefaten (deze paal opgericht) Vanaf de civitashoofdstad … leugae

Kort na 250 na Christus raakte de Romeinse weg bij Forum Hadriani in verval. De gerestaureerde mijlpalen zijn tegenwoordig te zien in het Museon. In de buurt van de oorspronkelijke vindplaats zijn vier replica’s te bewonderen.

Hoe bouwden Romeinen hun wegen?

Bronnen ▼