Swifterbantcultuur (5100-3400 v.Chr.)

Bij Swifterbant, in het oosten van Flevoland, werden bij de inpoldering van Flevoland na de Tweede Wereldoorlog – specifiek tussen 1962 en 1978 – resten van oude huizen aangetroffen. Kortom: nederzettingen, uiteindelijk zo’n veertien in totaal. Ook vonden archeologen een skelet in een vrij goede staat, de zogenoemde ‘hoofdman van Swifterbant’. Recenter is ontdekt dat de mensen in deze tijd ook al kleine akkers bewerkten. We noemen deze cultuur – die zich uitstrekte tot de Duitse deelstaten Nedersaksen en Noordrijn-Westfalen en verwantschap vertoont met de vondsten bij Hardinxveld en vondsten in Denemarken – de Swifterbantcultuur.

Omstreeks 5000 v.Chr. bevond zich op de lössgronden in het huidige Zuid-Limburg de bandkeramische cultuur. Tegelijk was boven de rivieren sprake van een jager-verzamelaarcultuur – de eerste bewoningssporen dateren uit 6600 v.Chr. -, waaruit later de Swifterbantcultuur voortkwam.

Leven en wonen

De vroegste sporen van de Swifterbantcultuur zijn gevonden in Hardinxveld en gaan terug tot 5100 à 5000 v.Chr. Verder zijn er in Hoge Vaart (van 1994-1996), rond Swifterbant, bij het Drentse Bronneger en in Duitsland vondsten gedaan die gerelateerd worden aan de Swifterbantcultuur.

Tussen 4300-4000 v.Chr. vormde zich in het huidige Flevoland een kleinschalig riviersysteem. Langs de oever gingen mensen wonen. De Swifterbant-mensen leefden in groepen van 40 tot 80 personen op de rivierduinen, verhogingen die hen tegen het water beschermden en waarop ze hutten bouwden.

Gevonden botmateriaal duidt erop dat in de Swifterbantcultuur honden, varkens en runderen als huisdieren werden gehouden, en in minder mate schapen en geiten. Verder deed men(op kleine schaal) aan landbouw en verzamelde men hazelnoten, wilde appel en bramen om. Er werd veel gevist (met netten van takken), gejaagd op elanden, oerrunderen en reeën en soms ving men een lynx, bruine beer of vos.

In Hardinxveld weidde men op de zandgronden runderen, schapen en gieten, sowieso in de jaren 4700-4500 v.Chr.

De Swifterbantcultuur en de Ertebølle

Naast de Swifterbantcultuur bestonden in het vijfde millennium voor Christus in West-Europa de Rössencultuur en in het huidige Denemarken en Zuid-Zweden de Ertebøllecultuur. Het latere aardewerk van Swifterbant lijkt sterk op het aardewerk van de Ertebøllecultuur. Beide typen aardwerk kenmerken zich door hun spitse vorm.

De Swifterbantcultuur onderscheidde zich van de Ertebøllecultuur, doordat de Swifterbantcultuur omstreeks 4500 v.Chr. begon met het houden van huisdieren – veeteelt bij de Ertebølle begon pas duizend jaar later – en ook graan ging verbouwen. Men gebruikte onder meer emmertarwe en gerst. Er zijn bij recente opgravingen bij Swifterbant sporen van akkerbouw gevonden, maar een belangrijke rol speelde die vermoedelijk nog niet, aldus professor in de prehistorische archeologie Leendert Kooijmans. In 2007 groeven archeologen van de Rijksuniversiteit Groningen in Flevoland de ‘oudste akker van Noordwest-Europa’ – niet gebaseerd op botanische vondsten, maar een echte akker – op, zo meldde toen hoogleraar Daan Raemaekers.

De hoofdman van Swifterbant

Een mooie vondst die bij Swifterbant is gedaan, is de zogenoemde ‘Hoofdman van Swifterbant’. Het betreft een skelet dat een hoofdtooi van barstenen kralen op de schedel had. In de Noordoostpolder zijn hierna nog twee skeletten gevonden. Een ander skelet is aangetroffen bij Zoelen (gemeente Buren in Gelderland).

Nog recent – in januari 2017 – vonden archeologen bij Nieuwegein een skelet, een maalsteen en sieraad uit de tijd van de Swifterbantcultuur.

De Swifterbantcultuur is uiteindelijk opgegaan in de Trechterbekercultuur (ca.4350 tot 2800/2700 v.Chr.), een Noord-Europese cultuur die vooral bekend is vanwege de hunebedden.

Bekijk ook: Tijdlijn vaderlandse geschiedenis
Leestip: Swifterbant – Pionieren in Flevoland 6500 jaar geleden

Bronnen ▼