Sybrandt Hansz. Cardinael, de Friese Euclides

De Vriesche Euklides hangt alleen
Van cijferletters hecht aen een.
Bewaert toch Sybrant met uw allen.
Bewaart dien Rekenschat getrouw:
Viel Kardinael van ’t plat, hy zou
Aen cijferletters stukken vallen

Zo klonk het gedicht dat Joost van den Vondel schreef over Sybrand Hansz. Cardinael. De Vriesche Euklides (genoemd naar een Grieks wiskundige die omstreeks 300 v.Chr. leefde) was rekenmeester, wiskundige en tevens landmeester, zeevaart- en sterrenkundige. Hij maakte naam in een tijdperk van ontdekkingsreizen en economische expansie, in de eerste helft van de zeventiende eeuw. Zijn kennis – zeer toegankelijk en toepasbaar – werd gretig onder wetenschappers ontvangen.

Leven

Sybrand Hansz. Cardinael werd in 1578 geboren in Harlingen en was vanaf 1605 woonachtig in Amsterdam, waar hij trouwde met de dochter van een schoolmeester en de particuliere rekenschool van zijn (al eerder overleden) schoonvader overnam.

In zijn ogen waren navigatieleer en Italiaans boekhouden de belangrijkste vakken. Verder doceerde hij arithmetica (rekenkunde), landmeetkunde, ‘wijnroeien’ (met een peilstok de hoeveelheid wijn in een vat meten) en sterrenkunde.

Bewonderd

Cardinael stond bekend als vakidioot en excentriekeling, maar werd ook bewonderd vanwege zijn uitgebreide kennis. Eigenzinnig was hij, bij meetkundige vraagstukken wilde hij absoluut geen gebruik maken van algebra. Mede door zijn puur cijfermatige benadering, ontwikkelde hij originele, vindingrijke methodes. Als rekenmeester had hij veel invloed op ‘rekenaars’, meetkundigen en zeevaarders.

Werk

Er verscheen een flink aantal wetenschappelijke publicaties van Cardinael’s hand. Zijn belangrijkste werk, waarmee hij internationaal faam verwierf, was zijn Hondert geometrische questien met hare solutien dat in 1612 uitkwam. Uniek in zijn soort door de uitgebreidheid, de elegantie van de oplossingen – die vaak van verrassende eenvoud waren. Daarbij waren de meeste vraagstukken zeer praktijkgericht.

Het boek verscheen als aanhangsel bij het standaardboek voor de opleiding tot landmeter.

Standpunt

Andere publicaties van Cardinael zijn onder meer wiskundige (leer)boeken en een astronomieboekje. In 1635 verscheen van zijn hand Mathematische ofte Wisconstige bewijsredenen (…) waarin hij bewees dat…

…de Aerdcloot stil staet. En de Sonne daghelijcx en jaerlijcx sijnen loop doet (…).

Hieruit bleek dat Cardinael de aarde als het centrum van het heelal beschouwde, waar de andere hemellichamen omheen draaiden. In zijn tijd was dat al een afwijkend standpunt.

Sybrand Hansz. Cardinael overleed in 1647 in Amsterdam, waarna de rekenschool door zijn weduwe werd voortgezet.

Bronnen ▼