Het verlicht despotisme, ook wel verlicht absolutisme, is de benaming voor de regeerperiode van Europese vorsten die zich in de loop van de achttiende eeuw deels lieten beïnvloeden door de denkbeelden van de Verlichting. Het belang van het volk kwam in hun beleid meer op de voorgrond te staan. Dit betekende echter niet dat de gewone man en vrouw ook meer zeggenschap kregen. Het verlicht despotisme wordt daarom wel eens samengevat met de woorden:
“alles voor het volk, niets door het volk”
Ten tijde van de Verlichting verspreidden belangrijke filosofen het idee dat de mens niet volledig geleid werd door goddelijke verordeningen. In tegenstelling: de mens zou juist geleid worden door zijn eigen verstand. Deze nieuwe opvatting had ook zijn invloed op de politiek. Vorsten die hun macht ontleenden aan God, en regeerden volgens het zogenoemde droit divin, kwamen onder druk te staan. Mede hierdoor besloten dergelijke vorsten onderdelen van de Verlichting over te nemen en het belang van het volk meer centraal te stellen in hun beleid.
Algemeen belang
Voorbeelden van vorsten die regeerden volgens het Verlicht despotisme zijn bijvoorbeeld keizer Jozef II van het Heilige Roomse Rijk (1741-1790), Frederik II van Pruisen (1712-1786) en Ferdinand VI van Spanje (1713-1759). Laatstgenoemde damde bijvoorbeeld de macht van de aristocratie in en voerde de Nueva Planta in, een stelsel van wetten dat juridische eenheid bracht en daarmee het algemeen belang diende.
Lees ook: Droit divin – Het goddelijke recht van christelijke vorsten
…en: Absolutisme – Betekenis van het begrip
