Yuri Gagarin - De eerste mens in de ruimte

Op 12 april 1961 werd Sovjet-piloot Yuri Gagarin de eerste mens in de ruimte. De vlucht van de kosmonaut (Russisch voor ruimtevaarder) met de Vostok 1 duurde 108 minuten en markeerde een mijlpaal in de Koude Oorlog en de ruimtevaartgeschiedenis.

Yuri (Joeri) Aleksejevitsj Gagarin wordt in 1934 geboren in Kloesjino, een plaatsje vlakbij Moskou, als zoon van een timmerman. Tijdens de Tweede Wereldoorlog krijgt het gezin Gagarin het zwaar te verduren. Zo worden ze uit hun huis gezet en worden Gagarin’s oudere broer en zus naar een Pools werkkamp gestuurd. Na de oorlog verhuist het gezin naar Gzjatsk (een stad die in 1968 zal worden omgedoopt tot Gagarin).

Tijdens zijn studie aan de Technische Universiteit van Saratov raakt Gagarin betrokken bij een vliegclub. Na deze studie meldt hij zich aan bij de Orenburg pilotenschool en belandt hij uiteindelijk bij de Sovjet-luchtmacht als luitenant.

Kosmonaut

Als Gagarin zijn militaire dienst erop heeft zitten wordt hij samen met negentien collega’s uitgekozen om deel te nemen aan het ruimteprogramma van de Sovjet-Unie. Volgens een BBC-correspondent wordt hij gekozen vanwege zijn bovenmatige intelligentie, zijn gemakkelijke karakter en zijn oprechtheid. Uit de twintig geselecteerde kandidaten blijven alleen Gagarin en Gherman Titov over. Volgens sommigen wordt Gagarin uiteindelijk gekozen vanwege zijn treurige familiegeschiedenis. Anderen beweren weer dat Titov afviel omdat zijn voornaam te veel zou lijken op ‘german’ (Duitser).

De reis

Op 12 april 1961 vindt Gagarins historische ruimtereis plaats. ’s Morgens om 06:07 uur plaatselijke tijd wordt de zevenentwintigjarige Rus vanuit een ruimtebasis in het huidige Kazachstan de lucht ingeschoten en wordt zo de eerste man in de ruimte. In de Wostok I verlaat hij als eerste mens ooit de dampkring. Hij bereikt een maximale hoogte van 301 kilometer en draait vervolgens in 1 uur en 29 minuten één keer om de aarde. In de hele Sovjet-Unie worden hierna programma’s onderbroken met de mededeling:

De Sovjet-Unie heeft met succes een bemande ruimtevlucht gemaakt. De naam van de ruimtevaarder is Yuri Aleksejevitsj Gagarin.

Persbureau Tass meldt vervolgens dat de kosmonaut na zijn landing heeft gezegd:

Meld de partij en de regering dat de landing normaal verlopen is. Ik voel me uitstekend en heb geen verwondingen en geen kneuzingen.

Yuri Gagarin tijdens een bezoek aan Zweden in 1961

Met zijn veilige landing heeft Gagarin aangetoond dat een ruimtereis voor een mens niet dodelijk hoeft te zijn.

Wedloop

De historische ruimtereis is van grote betekenis voor de Russen, die hun grote vijand, de Verenigde Staten, hiermee aftroeven. De slag om de eerste mens in de ruimte is immers door de Russen gewonnen. En dit in een tijd waarin gedacht wordt dat het land dat de macht heeft over de ruimte, ook de macht heeft over de eigen planeet, bijvoorbeeld door controle uit te kunnen oefenen op het weer en het klimaat. De Amerikanen nemen in 1969 op grootse wijze revanche door de eerste man op de maan af te leveren: Neil Armstrong.

Gagarin wordt door zijn reis wereldberoemd en uitermate populair. Volgens sommigen kan de goedlachse ruimtereiziger die roem moeilijk aan en wordt hij om die reden uiteindelijk alcoholist. Tijdens allerlei officiële gelegenheden zou hij vaak alcoholische drankjes aangeboden krijgen en bovendien kan hij moeilijk maat houden.

De kosmonaut wordt in eigen land uitgeroepen tot Held van de Sovjet-Unie, hij ontvangt de hoge Leninorde en wordt bevorderd tot kolonel. Verder worden in de gehele Sovjet-Unie monumenten voor de kosmonaut opgericht en krijgen legio straten zijn naam. Ook in het buitenland is Gagarin een graag geziene gast. Zo wordt hij in Londen bijvoorbeeld rondgereden in een zilvergrijze Rolls-Royce en luncht hij met koningin Elizabeth en prins Philip.

In 2001 werd in Rusland een Gagarin-jubileummunt uitgebracht

In 1967 ontsnapt Gagarin op het nippertje aan de dood als hij wordt geselecteerd als reservebemanning voor de Sojoez 1, een vlucht die crasht. Een jaar later crasht Gagarin zelf alsnog tijdens een routinevlucht in een MiG-15 straaljager. De vierendertigjarige kosmonaut laat een vrouw en twee kinderen achter. Hij wordt begraven bij de muur van het Kremlin waar elk jaar op 12 april een krans wordt gelegd door kosmonauten.

Sinds de vlucht van Gagarin in 1961 hebben ruim vijfhonderd mensen een reis gemaakt in de ruimte.

Gagarin’s terugkeer op aarde

Voor de landing op aarde wordt Gagarin op zeven kilometer hoogte met een schietstoel uit de capsule geschoten om vervolgens als parachutist te landen. Omdat de medische staf vooraf niet wist hoe een mens op gewichtloosheid zou reageren, is de besturing van de Vostok uit voorzorg geblokkeerd en verloopt de vlucht volledig automatisch. Yuri krijgt een code in een verzegelde envelop, waarmee hij in noodgevallen, na toestemming van de vluchtleiding, de besturing kan deblokkeren. Deze code “325” is geen geheim meer voor Yuri, hij heeft deze voor de vlucht al stiekem te horen gekregen.

Daalcapsule van Vostok 1 zoals te zien in het RKK Energia Museum in Korolev, bij Moskou (CC BY-SA 2.5 – wiki)

De vlucht bestaat uit een enkele baan om de aarde en duurt 108 minuten van lancering tot landing. Het ruimteschip is ontworpen om, in het geval van een storing van de remraketten, binnen tien dagen door de wrijving van de lucht terug te keren naar de Aarde. Er is daarom proviand en zuurstof aan boord voor tien dagen. Doordat Vostok–1 zich echter in een andere baan bevindt dan gepland, zal ze bij een storing pas na twintig dagen terugkeren. De remraketten werken goed, maar wanneer de Vostok servicemodule wordt losgemaakt van de terugkeer-capsule, blijft deze aan een aantal kabels hangen. Beide delen beginnen vervolgens te tollen. Omdat de kabels breken, voordat dat Yuri door de centrifugale g-krachten bewusteloos raakt, gaat alles (net) goed.

Op zeven kilometer hoogte wordt Yuri er met een schietstoel uitgeschoten. Een boer en zijn dochter zien hem in een feloranje pak met een grote witte helm aan een parachute neerdalen. Yuri vertelt later:

Toen ze mij zagen lopen in mijn ruimtepak met de parachute achter mij aan slepend, begonnen ze angstig achteruit te lopen. Ik zei dat ze niet bang moesten zijn. Ik ben een inwoner van de Sovjet-Unie, net als jullie, die is neergedaald uit de ruimte en ik moet een telefoon vinden om Moskou te bellen!

Op 2,5 km hoogte ontvouwt de hoofdparachute van de capsule zich. Twee school-meisjes zijn getuige van de landing van de capsule en beschrijven het als volgt: “Het was een enorme bal, ongeveer twee of drie meter hoog. Het viel, stuiterde en viel toen weer. Er was een enorm gat op de plek waar het de grond als eerste raakte.”
Nationaal Ruimtevaartmuseum