De angst voor een wereldoorlog begon al in 1848

Door de oorlog in Oekraïne groeit bij veel mensen de angst voor een derde wereldoorlog. De oudste melding van de angst voor zo’n wereldbrand dateert al uit 1848!

De woordgeschiedenis van het begrip ‘wereldoorlog’ zegt veel over de angsten van de afgelopen twee eeuwen. De bedenker bijvoorbeeld van het begrip Eerste Wereldoorlog gaat er tenslotte vanuit dat er nog meer wereldoorlogen gaan komen. Anders zou De Wereldoorlog wel volstaan.

Het is daarom verrassend dat schrijver J. Kuiper al in augustus 1914 de verzamelbundel De eerste wereldoorlog en wat de toekomst brengen zal uitbracht – zes weken na de moord op Frans Ferdinand. En dat was razendsnel, want de N.R.C. had het in die tijd nog over een Europese oorlog. Het was dus helemaal geen gewoonte om te spreken over een wereldoorlog en al helemaal niet over de Eerste Wereldoorlog.

Wereldoorlog

Het begrip wereldoorlog zelf is nóg ouder, en daarmee ook de angst voor een allesvernietigend conflict. De eerste melding hiervan in een Nederlands dagblad is namelijk al van 28 juni 1848 in de Javasche Courant. In een verhaal over een politieke strijd in Frankrijk hoopte de krant dat de oorlogsgezinde partij het onderspit zou delven ’en aldus een wereldoorlog verhoedt die daar anders hoogstwaarschijnlijk het gevolg van zou wezen’.

Het begrip leefde blijkbaar, want kort daarna, op 7 augustus 1848, plaatste het Algemeen Handelsblad een advertentie van het Europeesch Museum van Schilder- en Beeldhouwkunst om mee te delen dat er materiaal werd getoond over ‘de Geschiedenis der Wereld-Oorlogen.’ De mensen van dit museum verwezen hierbij waarschijnlijk naar eerdere gewapende conflicten, die verspreid waren over enkele continenten. De oude Grieken voerden tenslotte zo’n 2.500 jaar geleden de Perzische Oorlogen en ook de Romeinen trokken zich niets aan van continentale grenzen.

De eerste angsten voor deze moeder aller oorlogen lijken zich zo’n beetje halverwege negentiende eeuw te manifesteren – in ieder geval in het Nederlandse taalgebied. Dat werd alleen maar erger door de Krimoorlog, die in 1853 uitbrak, voor sommige betrokkenen betekende die het einde der tijden. In De Tijd van 5 juli 1853 stond daarom een uiterst sombere voorspelling:

‘De tijdingen uit het oosten van Europa ontvangen, doen eene nabij zijnde verwezenlijking van wat wij vreezen vermoeden. Zoo schijnt dan een wereld-oorlog voor de deur te staan — een wereld-oorlog, waarbij de neutraliteit van geen staat zal geëerbiedigd worden!’

Wereldbrand

Er volgden meer van deze onheilsberichten in die maanden. We moeten alleen nu niet meteen denken dat er over heel het continent een doemidee daalde van een onvermijdelijke wereldoorlog, want in de jaren vijftig van de negentiende eeuw vinden we ongeveer vijftien krantenartikelen, waarin die ter sprake kwam.

Hoe dan ook: de kiem voor de groeiende angst voor zo’n apocalyptische wereldbrand lijkt wel in dit decennium te zijn gelegd. Tussen de regels van deze artikelen door wordt een groeiend besef zichtbaar van de wereldwijde verhoudingen tussen staten, beschavingen en coalities. Een conflict op duizenden kilometers afstand kan door deze verstrengelde belangen doordringen tot ver achter de voordeur – ook die van jou en mij. De wereld werd elke dag groter en de oorlogen daarom ook. In de twintigste eeuw werd duidelijk wat dat voor vreselijke consequenties zou hebben.

Rubriek: Eerste Wereldoorlog