Bernlef (8e eeuw), de blinde dichter die christen werd

Over de blinde middeleeuwse dichter en zanger Bernlef, die in de achtste eeuw leefde, is weinig bekend. Er zijn zelfs geen gedichten of liederen van hem overgeleverd. Toch heeft zijn naam de maalstroom van de tijd overleefd. Wat is er wél bekend over Bernlef?

Rondtrekkende zanger-dichter

Bernlef leefde rond 785 en is vermoedelijk geboren in de Groningse plaats Warffum. Als zanger-dichter trok hij met zijn harp rond in de regio en bezong de daden en belevenissen van zijn voorgeslacht. Volgens de laat-negende-eeuwse schrijver Altfrid, zo schreef deze in diens Vita Liudgeri, bezong hij in zijn liederen de heldendaden van vroegere koningen en oorlogsoverwinningen.

Bernlef was niet de enige rondtrekkende harpspeler die in de vroege middeleeuwen rondtrok. Dat blijkt uit de Lex Frisionum (ca.802), waarin melding wordt gemaakt van meerdere muzikanten in die tijd.

Genezen van zijn blindheid…

Volgens een middeleeuwse legende zou Bernlef van zijn blindheid zijn genezen door de apostel Liudger. De genezing zou hebben plaatsgevonden bij het dorp Rottum in het Groningse buurtschap Helwerd (nabij de Eemsmond; er wordt ook wel eens beweerd dat dit gebeurde in Holwierde, maar de meeste auteurs kiezen voor Helwerd). Na zijn genezing leerde Liudger hem psalmen spelen op zijn harp. Bernlef werd christelijk – in een tijd waarin met name de Saksen zich fel verzetten tegen het christendom – en doopte naar verluidt achttien kinderen, van wie er in korte tijd overigens 16 zouden zijn overleden.

Bernlef in latere tijden

Bij de Martinitoren in Groningen – hoewel niet bekend is hoe hij eruit heeft gezien – staat een standbeeld van Bernlef. Verder gebruikte de dichter Hendrik Jan Marsman (1937-2012) later het pseudoniem J. Bernlef. Marsman is in de literatuurgeschiedenis bekend als auteur van onder meer de roman Hersenschimmen (1984), die in 2017 zijn 61e druk beleefde. Deze roman beschrijft het proces van dementering vanuit het perspectief van een dementerende man. In 2008 schreef Marsman het Boekenweekgeschenk, getiteld De pianoman.

Ook enkele studentenverenigingen zijn vernoemd naar de middeleeuwse zanger. De Gereformeerde Studentenvereniging “It Bernlef Ielde”, die te vinden is in Groningen en Leeuwarden, en de Vereniging van Friese studenten “F.F.J. Bernlef”.

Ook interessant: Willibrord, de bekendste missionaris in Nederland
…of: Liudger – Beroemde Friese missionaris
Boek: Stemmen op schrift (Nederlandse literatuur tot 1300) – Frits van Oostrom
Rubriek: Geschiedenis van de middeleeuwen

Bronnen ▼