De blauwe vinvis, het grootste dier ooit

Vandaag de dag telt de wereld zo’n zesduizend soorten zoogdieren: hond- en katachtigen, knaagdieren en zeezoogdieren, maar ook buideldieren en het eierleggende vogelbekdier. En uiteraard de mens. Aan deze enorme verscheidenheid van soorten ging een heel scala aan uitgestorven voorouders vooraf. Paleontoloog Steve Brusatte vertelt in het boek De opkomst en heerschappij van de zoogdieren. Het ongelooflijke verhaal van de soorten die ons voorgingen, het verhaal van de zoogdieren, dat nog verder teruggaat dan dat van de dinosauriërs. Op Historiek een fragment uit het boek over het grootste zoogdier dat ooit heeft geleefd.

Wandelaars vinden botten van grootste dier ooit?

25 juli 2831

NEW MIAMI (nieuwsdienst) – Een gezin op trektocht door de woestijn van Florida stuitte op reusachtige gefossiliseerde botten die wellicht afkomstig zijn van het grootste dier dat ooit op aarde heeft geleefd. Paleontologen die naar de vindplaats zijn geroepen schatten dat het dier meer dan dertig meter lang was en wellicht meer dan honderd ton heeft gewogen.

‘Het is verbluffend,’ zei professor Lola Bricker van het New Miami Instituut voor Klimaat en Milieu. ‘Ik heb nog nooit zoiets groots gezien. Dit gaat alle ideeën te boven over hoe groot wij dachten dat dieren konden worden.’ De verspreid liggende beenderen beslaan een oppervlak dat groter is dan een voetbalveld. Ze zijn afkomstig van een nog naamloos wezen met een lang, buisvormig lichaam dat op een onderzeeër lijkt.

‘Als mijn berekeningen juist zijn, is het beest minstens tweemaal zo groot als het grootste nu levende dier,’ vertelde Bricker aan de verslaggevers terwijl ze naast een van de ribben van de reus stond, die minstens dertig centimeter boven haar uitstak. Wetenschappers zeggen dat ze delen van de voorste ledematen van het dier hebben gevonden, die eruitzien als de vinnen van een vis, maar tot nog toe hebben ze geen spoor gevonden van de achterste ledematen. De grote kop is vrijwel intact en heeft boogvormige kaakbotten zonder tanden.

‘Het hele gezin, alle vier, paste echt in de bek,’ zei Bricker, doelend op een viraal gegane foto die de wandelaars maakten toen ze de beenderen vonden en die veel experts afdoen als een vervalsing. Het blijft een raadsel wat het dier at en hoe het zich bewoog. Wetenschappers zeggen dat de beenderen in een rots van kleisteen werden gevonden die ongeveer vijfduizend jaar geleden op de bodem van een zeestraat werd gevormd, toen Florida een weelderig subtropisch schiereiland was tussen de Golf van Mexico en de Atlantische Oceaan.

‘Ik ben ervan overtuigd dat het dier in het water leefde, en afgaand op de oorbotjes kan ik zeggen dat het een zoogdier was, maar dat is het enige wat we op dit moment zeker weten,’ aldus Bricker. Ze wil de beenderen graag opgraven en ze in haar laboratorium reconstrueren, maar maakt zich er zorgen over dat ze de middelen er niet voor heeft. ‘Ik heb een team van minstens twintig mensen nodig, en we zullen er waarschijnlijk zes maanden over doen om al die botten op te graven. En dan moet ik in mijn universiteit nog een ruimte vinden die groot genoeg is om ze te bestuderen,’ waarschuwde ze, terwijl ze rijke weldoeners opriep om haar onderzoek te steunen.

Het is zeker de moeite waard, zegt ze, omdat zulke vondsten inspirerend zijn voor kinderen en bij hen interesse in de natuur wekken. ‘Kunt u zich voorstellen zo’n dier in levenden lijve te zien? Dezelfde wereld met hen te delen? Daar kun je met je verstand niet bij,’ aldus de professor.

Voordat ze de botten gaat weghalen hoopt Bricker dichter in de buurt van de identificatie van het reusachtige wezen te komen.
‘Mijn collega’s vinden het misschien bespottelijk, maar saga’s van duizend jaar geleden noemen leviathans die in de oceanen leefden, die walvissen werden genoemd. In sommige verhalen is er sprake van een blauwe walvis van meer dan dertig meter lang. We hebben altijd gedacht dat het een mythe betrof, maar misschien ligt het toch anders.’

Skelet van een blauwe vinvis in het Melbourne museum, — Skelet van een blauwe vinvis in het Melbourne museum. (CC BY-SA 2.0 – Jeffrey – wiki)

Dit is uiteraard een verzonnen nieuwsartikel, met een ondeugend randje. Hopelijk wordt Florida geen woestijn, raakt onze gedocumenteerde geschiedenis niet in vergetelheid en sterven de walvissen niet uit! Maar stel je eens voor dat het wel gebeurt en dat toekomstige generaties hun gefossiliseerde beenderen vinden. Dan zouden ze er zeker met evenveel verbazing naar kijken als wij naar de reusachtige dinosauriërs: die ongeëvenaard gigantische dieren uit het verleden die we maar al te graag in levenden lijve hadden willen zien.

Schedel van een vinvis in het Smithsonian Museum of Natural History. (CC0 – Sklmsta – wiki)

Wat velen van ons – ook ik, om eerlijk te zijn – niet vaak op waarde schatten is dat er ook nu van die reuzen leven en de aarde met ons delen. Veel van hen zijn zoogdieren en de blauwe vinvis is de meest extreme van al deze ‘extreme zoogdieren’. Het is niet alleen het grootste levende zoogdier van deze tijd, maar überhaupt het grootste dier ooit. Niemand heeft ooit een fossiel gevonden van een groter beest, wat betekent dat de blauwe vinvis de recordhouder aller tijden is, de kampioen zwaargewicht uit de geschiedenis van de aarde.

Het is een eenvoudige, maar belangrijke constatering die het waard is nog eens herhaald te worden: het grootste dier dat ooit heeft geleefd leeft hier en nu. Van alle miljarden soorten die gedurende de miljarden jaren van de aardgeschiedenis hebben geleefd, behoren wij tot de paar bevoorrechte soorten die dat kunnen zeggen. Hoe fantastisch is het niet dat we dezelfde lucht inademen als een blauwe vinvis, in hetzelfde water zwemmen, naar dezelfde sterren kijken?

“Wat velen van ons – ook ik, om eerlijk te zijn – niet vaak op waarde schatten is dat er ook nu van die reuzen leven en de aarde met ons delen.”

Postzegel van Faeröer uit 2001 met de vinvis. (Publiek domein/wiki)

Terwijl je dit leest doorkruisen blauwe vinvissen de oceanen – alle oceanen, want hun verspreidingsgebied is vrijwel wereldwijd, op het noordelijkste deel van het noordpoolgebied na. De grootste ouderdieren zijn meer dan dertig meter lang en wegen gewoonlijk tussen de honderd en honderdtien ton, een goede twintig ton meer dan het maximale vlieggewicht van een Boeing 737, en waarschijnlijk dertig tot veertig ton meer dan de grootste dinosauriër. De moederdieren brengen kalveren van drie ton en de lengte van een speedboot ter wereld, die gedurende het halfjaar dat ze gezoogd worden vijftien ton aankomen. Volwassen dieren kunnen naar een diepte van meer dan driehonderd meter duiken en hun adem meer dan een uur inhouden. Wanneer ze bovenkomen om adem te halen blazen ze een meer dan twee verdiepingen hoge waterkolom uit hun spuitgat. Met hun uitzetbare mond kunnen ze in één keer de hoeveelheid water van een privézwembad ophappen, wat ze een paar keer per dag doen om de twee ton krill – kleine garnaalachtige schaaldieren – binnen te krijgen die ze nodig hebben om hun stofwisseling gaande te houden. Het zijn intelligente en sociale dieren, en de lage tonen die ze produceren zijn de krachtigste geluiden van het dierenrijk, die bijna vijftienhonderd kilometer ver doorklinken in de diepten.

Maar het gaat niet goed met hen. Naar schatting is 99 procent van de blauwevinvissenpopulatie in de laatste paar eeuwen door de walvisvaart vernietigd. Van een gemeenschap die ooit op elk willekeurig moment honderdduizenden dieren telde, zijn op z’n hoogst nog maar enkele tienduizenden individuen over. Op het gevaar af dat het afgezaagd klinkt: we moeten ze in ere houden voordat het te laat is en er alles aan doen om ze te behouden en te beschermen nu we de kans nog hebben, voordat het de blauwe vinvis net zo vergaat als Brontosaurus.

Het is onmogelijk om over blauwe vinvissen te praten zonder in hyperbolen te vervallen. Hetzelfde geldt voor andere extreme zoogdieren, hetzij andere walvissen, hetzij reusachtige soorten op het land, als de olifanten, hetzij kleinere zoogdieren die hun lichaam hebben aangepast om bijzondere dingen te kunnen doen, zoals vleermuizen – de enige zoogdieren die actief met voortstuwing kunnen vliegen met de vliezen die hun vleugels zijn, en een van de slechts drie soorten gewervelde dieren die het vliegen ooit hebben ontwikkeld (naast de pterodactylen en de vogels). Al deze extreme zoogdieren begonnen zich in het eoceen te onderscheiden en bereikten hun huidige schitterende staat pas na een lang evolutionair traject.

Verder lezen: Boek: De opkomst en heerschappij van de zoogdieren
Natural History Museum verruilt Dippy voor blauwe vinvis
Grootste dinosaurus ooit gevonden

Een oerwalvis bij Peru

Rond het moment van publicatie van dit fragment, verschenen in de media berichten over de ontdekking van een fossiel in een woestijn in Peru. Het zou gaan om het fossiel van een walvisachtig zeedier, perucetus colossus genoemd, dat volgens de wetenschappers maar liefst 340 ton zwaar kon worden. Als dat klopt, was dit dier aanzienlijk zwaarder dan de blauwe vinvis waarover bovenstaand artikel handelt.

4 augustus 2023, YV