Cappadocische Vaders – Cappadociërs

Met de Cappadocische Vaders worden drie theologen bedoeld die aan het einde van de vierde eeuw actief waren in de streek Cappadocië in Klein-Azië (nu Turkije): de broers Basilius van Caesarea en Gregorius van Nyssa en hun vriend Gregorius van Nazianze.

De drie speelden een belangrijke rol in de ontwikkeling van de christelijke theologie, met name in de formulering van de leer van de Drie-eenheid en de bestrijding van het arianisme, een stroming die ontkende dat Christus volledig gelijkwaardig was aan God de Vader en daarmee de goddelijke Drie-eenheid in twijfel trok.

De kerkvaders benadrukten de gelijkheid van de Vader, Zoon (Jezus Christus) en de Heilige Geest. Tegelijkertijd stelden ze dat de eerste beschouwd moet worden als de oorzaak of bron van de Zoon en de Geest. Anders dan bij de vroege theoloog Athanasius van Alexandrië (ca. 295-373) is in deze leer dus niet zozeer sprake van een wezenseenheid, maar meer van een wezensgelijkheid. Volgens de Cappadociërs is sprake van…

…één substantie (ousia) in drie personen (hypostases)

…waar Athanasius slechts één hypostases erkende voor Vader, Zoon en Heilige Geest. De personen van deze Drie-eenheid hebben volgens deze denkrichting één ongedeelde goddelijkheid gemeen. In zekere zin hadden de Cappadocische Vaders een hiërarchisch godsbeeld. De Zoon en de Geest zijn niet onderschikt aan de Vader, maar die laatste wordt wel aangemerkt als de bron of oorsprong van de Drie-eenheid. Gregorius van Nyssa omschreef dit als volgt:

De drie hebben één natuur (dat wil zeggen, God), waarbij de Vader de grond van hun eenheid is.

Waar een latere kerkvader zoals Augustinus flink worstelde met de vraag hoe God tegelijk drie en één kon zijn, hadden de Cappadociërs hier veel minder moeite mee. De theologen onderscheidden bij de drie ‘personen’ ook verschillende kenmerken. Zo onderscheidde Basilius de kenmerken vaderschap (Vader), zoonschap (Zoon) en vermogen tot heiligen (Geest). Gregorius formuleerde op zijn beurt de kenmerken onverwekt / niet voortgekomen uit iets anders (Vader), verwekt (Zoon) en gezonden (Geest). 

De drie Cappadocische Vaders:

• Basilius van Caesarea (ca. 330–379)
• Gregorius van Nyssa (ca. 335–395)
• Gregorius van Nazianze (ca. 329–390)

Bekend is dat Macrina de Jongere, de oudere zus van Basilius en Gregorius, grote invloed had op het denken van de drie kerkvaders. In de Rooms-Katholieke, Oosters-Orthodoxe en Anglicaanse Kerk wordt zij als een heilige beschouwd.

Over het algemeen worden binnen de theologische traditie drie Cappadociërs onderscheiden. Soms worden echter ook de theologen Amphilochius van Iconië, Evagrius Ponticus en Gregorius de Wonderdoener tot de kerkvaders gerekend.

Bronnen ▼